چکیده:
تقابل های دوگانه از مفاهیم و مولفه های اساسی در ساختارگرایی و نظریات زبان شناسی و نشانه شناسی است که در باورهای کهن بشری ریشه دارد. یکی از عملکردهای بنیادین ذهن آدمی خلق تقابل هاست که در ادبیات و هنر نیز دیده می شود. بررسی تقابل های دوگانه در آثار ادبی باعث درک بهتری از این آثار می شود. این مقاله به بررسی تقابل ها در غزلیات عطار نیشابوری پرداخته است. دقت در یکصد غزل برگزیده از عطار نشان داد که شالوده بسیاری از این غزل ها تقابل دوگانه است و حتی در بعضی ابیات، دو، سه یا چهار تقابل وجود دارد؛ گویی عنصر تقابل موتور محرک غزل عطار است. با بررسی این غزل ها، 843 تقابل دیده شده که 47 درصد (396مورد) از نوع واژگانی، 5/35 درصد (298مورد) معنایی و 5/17 درصد (149مورد) از نوع ادبی است و در هر غزل حدود 4/8 تقابل وجود دارد که این موضوع بسامد فراوان این نوع واژگان را نشان می دهد. مهم ترین دلایل توجه عطار به تقابل های دوگانه چنین است: ضمیر ناخودآگاه شاعر، اهمیت دادن به مسائل اخلاقی و دینی، توجه به مفاهیم عرفانی، تاثیر محیط اجتماعی و توجه شاعر به مسائل زیبایی شناختی و موسیقایی. به هرروی، تقابل های دوگانه یکی از شاخصه های سبکی غزل های عطار به شمار می آید که کارکرد معنایی و زیبایی شناختی دارد.
Binary oppositions are among the essential concepts and components of structuralism and linguistic and semiotic theories that are rooted in human ancient beliefs. One of the fundamental functions of the human mind is the creation of binary oppositions، which are seen in art and literature. The study of binary oppositions in literary works leads to a better understanding of them. This article is an attempt to discuss the binary oppositions in the lyrics of Attar Neishabouri. A close study of 100 chosen lyrics of Attar shows that many of the lyrics are formed by binary oppositions and even in some verses there are two، three، or four binary oppositions، as if binary oppositions are the driving force behind many of Attar's lyrics. The study of these lyrics shows that there are 843 cases of binary oppositions of which 47 percent (396 cases) are lexical، 35.5% (298 cases) are semantic، and 17.5 percent (149) are thematic. There are about 8.4 binary oppositions in every lyric which shows the great frequency of this type of diction. The main reason that Attar is interested in binary oppositions is that the poet is influenced by his unconscious، the importance he gives to moral and religious issues، his consideration of mystical concepts، the effect of the social environment and the his interest in aesthetics and music. In short، binary oppositions are considered as one of the stylistic characteristics of Attar's lyrics that have semantic and aesthetics functions.
خلاصه ماشینی:
"گم شدم در خود نمی دانم کجا پیدا شدم شبنمی بودم ز دریا غرقه در دریا شدم (عطار، ١٣٧٤: ٤٠٧) من کی ام یک شبنم از دریای بی پایان تو گر رسد بویی از آن دریا به یک شبنم رواست (همان ، ٢٣) شبنمی ام ذره ای دارم فنا کی به دریای بقا خواهم رسید (همان ، ٣٠٩) اما پرکاربردترین تقابل ادبی در شعر عطار، تقابل «ذره » با «خورشید/ آفتاب » است که ٢٥ بار در این تقابل ها ذکر شده است ؛ به عبارت دیگر، بیش از ١٧ درصد از تقابل های ادبی را تقابل ذره و خورشید/ آفتاب شامل می شود که این موضوع ، نگاه ویژة عطار به این واژگان را نشان می دهد: دست بر سر پیش رویش آفتاب پای کوبان ذره کردار آمده است (همان ، ٣٦) کسی سازد رسن از نور خورشید که اندر هستی خود ذره وار است (همان ، ٤٤) یک ذرة حیران شده را عقل چو داند کز جملة خورشید فلک چند نشان است (همان ، ٦١) نکتة درخورتوجه این است که برخی واژگان تقابلی در غزلیات عطار همواره رودرروی هم قرار دارند؛ فی المثل ، در سرتاسر غزلیات عطار، هرجا واژة ذره به کار رفته است واژة خورشید یا آفتاب و مهر نیز دیده می شود؛ گویی این تقابل در ذهن و اندیشة شاعر نهادینه شده است ."