چکیده:
نظام انتخاباتی در معنی خاص مجموعه ای از فرمول ها و روش هاست که در قوانین انتخاباتی کشورها وارد می شود تا بر آن اساس کار انتخاب نمایندگان از میان کاندیدادها توسط رای دهندگان و تقسیم کرسی های پارلمان میان منتخبین صورت پذیرد. بیش از یک قرن از مشروطیت و تاسیس مجلس قانون گذاری در ایران می گذرد،و از این رو بیش از یکصد سال است که در ایران قانون انتخابات،نظام انتخاباتی و انتخابات پارلمانی وجود دارد. در طول این دوران تحت تاثیر تحولات عمده ی سیاسی و اجتماعی کشور، نظام انتخاباتی به صورت طبیعی در قوانین انتخابات ایران انعکاس یافته است. در این مقاله علاوه بر تحقیق و کنکاش تاریخی در مورد منشا پیدایش اولین نظام انتخابات پارلمانی در تمامی قوانین اساسی و قوانین انتخاباتی ایران تا زمان حال مورد بررسی و توضیح قرار گرفته است. همچنین در بخشی جداگانه، تحولات محتوایی قوانین انتخابات ایران،با توجه خاص به موضوع نظام انتخاباتی در این قوانین ف مورد بررسی و توضیح قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
نظام نامه ی انتخابات اصنافی در مواد مختلف در خصوص نظام انتخاباتی و مسایل مربوط به آن ، مثل تعداد نمایندگانی که باید از هر حوزه انتخاب شوند (بزرگی حوزه )، تعداد رای هر رای دهنده و مانند این ها، مقرراتی بدین شرح وضع نموده است : تعداد نمایندگان مجلس دویست نفر تعیین گردید (ماده ی ٨) که از این تعداد سی و دو نماینده به تهران تعلق داشت و مابقی ایالات متناسب با جمعیت شان هر یک شش یا دوازده نفر نماینده داشتند (ماده ی ٦).
/ ضمنا در این فاصله ، در اواخر دوره ی پانزدهم قانون گذاری ، «قانون اجازه ی اجرای نظام نامه ی انتخابات مجلس سنا» در تاریخ ١٤ اردیبهشت ١٣٢٨ به صورت ماده واحده به تصویب رسید که بر اساس و به دنبال آن مجلس سنا نیز در همان سال در ایران تاسیس گردید (البته اصل مجلس سنا در اصول ٤٣ تا ٥٠ قانون اساسی مشروطیت پیش بینی شده بود).
تا انتخابات مجلس هشتم در سال ١٣٨٦، مهم ترین تغییرات قانون انتخابات در خصوص مسایل مربوط به نظام انتخاباتی را می توان در موارد زیر خلاصه کرد: به موجب «قانون اصلاح قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی » مصوب ٧ آذر ١٣٧٨ عده ی نمایندگان مجلس از دویست و هفتاد نفر به دویست و نود نفر افزایش یافت (ماده ی ٢)؛ این / افزایش تعداد بر حوزه ی انتخابیه ی تهران هیچ اثری نداشت بلکه چند حوزه ی تک نماینده ای جدید ایجاد نمود و یا حوزه های سابق را بزرگ تر نمود.
ماده ی ١٥ قانون انتخابات مجلس شورای ملی در خصوص نظام انتخاباتی مقرر می داشت : «انتخاب نمایندگان با اکثریت نسبی است »؛ یعنی در این قانون نیز همانند دو نظام نامه ی قبلی انتخاباتی کثرتی مورد پذیرش قرار گرفته بود.