چکیده:
یکی از شاخصههای کلام معصومان استناد به آیات قرآن است. حضرت زهرا÷ در خطبههای خویش به فراخور نیاز، به آیات قرآن استناد نموده است. این گونه استنادهای قرآنی میتواند یکی از مهمترین منابع تفسیر قرآن بهشمار آید. بیشترین کارکرد این روابط، در توسعه دامنه تفسیر نقلی است. این پژوهش، کارکرد تفسیری استنادهای قرآنی در خطبههای حضرت زهرا÷ و فراوانی آنها را مورد مداقه قرار داده است و در آن بهجای محتوای کلام قرآن و خطبههای حضرت زهرا÷، بر کارکردهای تفسیری استنادهای قرآنی حضرت÷ تاکید شده است. این بررسی بیانگر آن است که بهرهگیری حضرت÷ از آیات گاه در جهت تبیین معنا، جری و تطبیق، گسترش مفهومی و مصداقی آیات و نیز استشهاد به آیات قرآن است. در این زمینه تبیین معنا، ذکر تطبیق آیات، استشهادهای حضرت÷ به قرآن و گسترش مفهومی و مصداقی آیات به ترتیب بیشترین کارکردهای تفسیری این استنادها را نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
ک: حسینی شاه عبدالعظیمی، 1363: 8 / 145؛ طباطبایی، 1417: 14 / 22؛ مکارم شیرازی، 1374: 13 / 10)، آیه 75 سوره انفال (حویزی، 1415: 2 / 172؛ قمی مشهدی، 1368: 5 / 381 ـ 380)، آیه 11 سوره نساء (عیاشی، 1380: 1 / 225؛ بحرانی، 1416: 2 / 33؛ قمی مشهدی، 1368: 3 / 345)، آیه 16 سوره نمل (حویزی، 1415: 4 / 75؛ قمی مشهدی، 1368: 9 / 537) و آیه 180 سوره بقره (همان: 1 / 159؛ همان: 2 / 232) همچنین حضرت÷ در زمینه سنت الهی مرگ میان انبیا و پدرش به آیه 144 آلعمران استناد کرده است (حویزی، 1415: 1 / 401 ـ 400) تنها اثری که پیرامون خطبههای حضرت زهرا÷ با قرآن نگاشته شده است، مقاله «خطبه فدکیه Intertextuality.
کارکرد تفسیری: سیاق آیه فوق، تأکید و تحفظ دین اسلام بهعنوان نقطه محوری همه ادیان الهی است و پذیرش غیر اسلام را باطل و بیاثر برمیشمارد (جوادی آملی، 1389: 14 / 729) حضرت÷ از این سیاق جهت تبیین تصدی ناحق اهل سقیفه نسبت به منصب امامت استفاده نموده و عمل آنان را عین خروج از اسلام و گردن نهادن به دینی غیر از اسلام دانسته است (حسینی زنجانی، 1390: 531) هدف حضرت از بیان این آیه در کلامش تفسیر مفهوم جدید از آن بوده؛ یعنی ایشان آیه را آورده و در ادامه تفسیری همسو با هدف و سیاق کلامش ارائه نموده است؛ بدینگونه که مفهوم آیه را با عبارت «إطفاء أنوار الدین الجلی و إهمال سنن النبی الصفی» تفسیر میکند؛ زیرا خاموش کردن انوار دین و از بین بردن سنتهای نبوی مستلزم پذیرش دینی غیر از اسلام است.