چکیده:
«بازی آخر بانو» رمانی موفّق از بلقیس سلیمانی، نویسنده و منتقد ادبی معاصر ایرانی است. این رمان برندۀ جایزه ادبی مهرگان و بهترین رمان بخش ویژۀ جایزۀ ادبی اصفهان در سال ۱۳۸۵ شدهاست. وقایع رمان، در زمان رویدادهای سیاسی - اجتماعی دهه ۱۳۶۰ ایران رخ میدهد و موضوع اصلی و محوری آن، بازکاوی مسائل زنانه در بسترهای کمرنگ اجتماع است. چندصدایی، اصطلاحی است که باختین آن را با الهام از موسیقی و در تقابل با تکصدایی در رمان وضع کرد. فرضیۀ این مقاله، اثبات چندصدا بودنِ اثر حاضر است. در این راستا مؤلّفههایی چون بینامتنیت، تعدّد روایتها، چندزبانی، تغییر ناگهانی زاویۀ دید، جدل پنهان وغیره بر این ادعا صحّه میگذارند. رویکرد اصلی مقاله، بررسی چندصدایی از دیدگاه میخاییل باختین است، هرچند برای تبیین بیشتر، گاه از توضیحات نظریهپردازان پساباختینی نیز استمداد خواهیم جست. روش پژوهش، توصیفی – تحلیلی است. برآیند این مقاله حاکی از آن است که رمان چندصدا با ابزارهایی که در اختیار خواننده قرار میدهد، او را به دریافتی نو و تفسیری دیگر از متن رهنمون میسازد که بهسادگی از روساخت رمان قابل درک نیست.
خلاصه ماشینی:
با این توضیحات پاسخ دادن به پرسش های زیر ضروری است : ١- چندصدایی چگونه و با چه مؤلفه هایی در متن نمود مییابد؟ ٢- چگونه وجوه تفسیری متن را گسترش میدهد؟ ٣- آیا میتوان چندصدا بودن ساختار اثر را از جمله دلایل موفقیت این رمان دانست ؟ ١-٢- پیشینۀ تحقیق دربارة چندصدایی تاکنون مطالعات گوناگونی صورت گرفته که اهم آن ها عبارتند از: مقالات بهمن نامورمطلق «چندصدایی باختینی و پساباختینی (تکوین و گسترش چندصدایی با تأکید بر هنر و ادبیات )» (١٣٩٠)، «باختین ، گفتگومندی و چندصدایی؛ مطالعۀ پیشابینامتنیت باختینی» (١٣٨٧)، «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن ها»(١٣٨٦) مجموعه مقالات گفتگومندی در هنر و ادبیات به کوشش نامورمطلق .
از جمله مقالۀ مونا هوروش با عنوان «بازیگر کلمات : زنانگی، نمایشگری و آفرینش در رمان بازی آخر بانو» فصلنامۀ تخصصی نقد ادبی (١٣٩٣)، مقالۀ نژند بیزکی «پیام داستان : چگونه فولاد آبدیده شد» خوانش رمان بازی آخر بانو» کتاب ماه و ادبیات و فلسفه (١٣٨٥)، مریم حسینی در مقالۀ «چندصدایی در رمان زنان ایران : از سووشون تا بازی آخر بانو» کنگرة گفتگومندی در ادبیات و هنر(١٣٩٠)، پروانه احمدی و محمدجعفر یوسفیان کناری در مقالۀ «جلوه های موسیقایی روایت چندآوا در ادبیات داستانی و نمایشی ایران ، نمونه های مطالعاتی بازی آخر بانو اثر بلقیس سلیمانی و نمایشنامۀ افرا نوشتۀ بهرام بیضایی» دوفصلنامۀ علمی پژوهشی نشریۀ مطالعات تطبیقی هنر، (١٣٩٣).
٢-١-رمان بازی آخر بانو و بلقیس سلیمانی بازی آخر بانو، روایت داستان زندگی پرمانع دختری روستایی به نام «گل بانو» است که قصد دارد وارد دانشگاه شود و سرنوشتی را که جامعه ، روستا و مادرش برای وی پیش بینی میکنند تغییر دهد.