چکیده:
موضوع مسئله اجتماعی در جامعه ایران، که در مرحله گذار و درحال توسعه است، موضوعی پیچیده و چندبعدی است و شناخت آن به همفکری و کاوش عمیق فکری و علمی نیاز دارد. نتایج پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانی نشان میدهد که ایرانیان اعتیاد را، پساز بیکاری و گرانی، در رده سوم مسائل جامعه ایران قرار دادهاند. بهدلیل اینکه اعتیاد در جامعه ایران مسئله اجتماعی است، فراتحلیل حاضر با هدف شناسایی مهمترین عوامل موثر بر سوءمصرف مواد در تحقیقات انجامشده صورت گرفته است. روش تحقیق مقاله حاضر فراتحلیل است. جامعه آماری تحقیق، کلیه مقالات با موضوع سوءمصرف مواد است که در سه مجله مسائل اجتماعی ایران، رفاه اجتماعی و اعتیادپژوهی از سال 1380 تا پایان سال 1392 چاپ شدهاند. نتایج نشان داد که بیشترین تحقیقات با روش توصیفیتحلیلی، اسنادی و تحلیل ثانویه انجامشده است. رویکرد رفتار انحرافی (کنترل اجتماعی، پیوند افتراقی و خردهفرهنگ بزهکار) از رویکردهای نظری غالب در تبیین سوءمصرف در تحقیقات مروری است. نتایج اندازه اثر نشان داد که متغیرهای دوستان معتاد (با اندازه اثر 33/ 0) و پیوستگی به خانواده (با اندازه اثر 27/ 0-) بیشترین تاثیر را بر سوءمصرف مواد در تحقیقات مرورشده داشته اند.
خلاصه ماشینی:
"توزیع فراوانی و درصد برحسب متغیرهای حاضر در فرضیه ردیف متغیر تعداد ردیف متغیر تعداد 1 دوستان معتاد 9 17 عدم دستیابی به اهداف 2 2 پیوستگی به خانواده 9 18 وجود محرک منفی 2 3 اعتقادات مذهبی 7 19 وجود حالات عاطفی منفی 2 4 بیکاری 6 20 حذف محرک مثبت 2 5 مشکلات خانوادگی 4 21 سن 2 6 جنسیت 4 22 افسردگی 1 7 خانوادة معتاد 4 23 فقر فرهنگی 1 8 پایگاه اجتماعیـاقتصادی 1 4 24 حمایت 1 9 سطح تحصیلات فرد 3 25 نحوة گذراندن اوقات فراغت 1 10 حاشیهنشینی 3 26 باور 1 11 دردسترسبودن مواد 3 27 کسب لذت جنسی 1 12 آگاهی 3 28 گرایش هنری فرد 1 13 احساس آنومی 3 29 کنجکاوی 1 14 قومیت 2 30 برچسب 1 15 تعهد 2 31 تجربة تبعیض 1 16 خودکنترلی 2 32 احساس نیاز 1 براساس دادههای جدول 7، نظریة کنترل اجتماعی هیرشی بیشترین استفاده را در تحقیقات تحت بررسی داشته است، بهطوریکه 5/32 درصد (13 مورد) از تحقیقات مرورشده درزمینة SES (Socio – Economic Status) سوءمصرف مواد از نظریة کنترل اجتماعی هیرشی استفاده کردند.
توزیع فراوانی و درصدی برحسب چهارچوب نظری مورد استفاده چهارچوب نظری تعداد درصد از کل (در 40 مقاله) کنترل اجتماعی هیرشی 13 5/32 پیوند افتراقی ساترلند 8 20 فشار اجتماعی 8 20 بیسازمانی اجتماعی 5 5/12 خردهفرهنگ بزهکار 2 5 نظریة عمومی جرم (خودکنترلی) 2 5 نظریة انتقال فرهنگی 1 5/2 نظریة اوقات فراغت زیمل 1 5/2 نظریة انتخاب عاقلانه 1 5/2 برچسبزنی 1 5/2 واقعگرایی تحلیلی پارسونز 1 5/2 نظریة نیاز آلدرفر 1 5/2 فاقد چهارچوب نظری 16 40 جمع کل 40 دادههای جدول 8 حاکی از این است که 5/42 درصد از تحقیقات فاقد رویکرد نظری هستند و 5/57 درصد رویکردی نظری به مسئلة اجتماعی سوءمصرف مواد داشتهاند."