چکیده:
نویسندگان مسلمان در تحلیل پیشرفت های علمی، از شرح حال نگاری بسیار بهره می برند؛ زیرا اطلاعات درباره زندگی افراد که در بررسی گرایش های فکری خاص آنان به کار می آید یا اوضاع جغرافیایی شان، بیشتر از این کتـاب ها فراچنگ می آید. هم چنین برای تحلیل های کمی به انگیزه دست یابی به تصویری از شکل کلی جامعه به طور عام و طبقات علمی به طور خاص، از این کتاب ها می توان بهره گرفت. اندیشه محمدامین استرآبادی از پیشرفت های علمی در این زمینه در قالبی تازه و البته افراطی، چهار قرن پیش (سده یازدهم) مطرح شد. این اندیشه در زمان او و عصر پس از خودش، بسیار تاثیرگذار بود؛ چنان که بیش از صد سال، اندیشه ای فراگیر و حاکم بر جهان تشیع به شمار می رفت. استرآبادی را گاهی موسس و زمانی احیاگر مکتب «اخباری»می خوانند. اینکه کدام یک از این لقب ها شایسته اوست، به سرآغاز تاریخ مکتب اخباری وابسته خواهد بود؛ یعنی اینکه از نخستین دوره های تشیع دوازده امامی پس از غیبت کبرا سرچشمه می گیرد یا پدیده ای نوظهور به شمار می رود. به هر روی، اندیشه اخباری در دوره صفویه، شیوه فقاهت و اجتهادرا به چالش فراخواند. این مقاله در پی بررسی این مسئله است که به رغم تاثیرگذاری چنین مکتبی در آن عصر و فراگیر بودن اخباری گری امین استرآبادی در سده یازدهم، چرا شرح حال نگاری ها تا 150 سال پس از وفات او در این باره کم تر سخن گفته اند.
خلاصه ماشینی:
بازتاب اخباریگری محمدامین استرآبادی در شرححالنگاریها 1 مهدی طباطبایی 2 حمیدرضا شریعتمداری 3 چکیده نویسندگان مسلمان در تحلیل پیشرفتهای علمی، از شرححالنگاری بسیار بهره میبرند؛ زیرا اطلاعات درباره زندگی افراد که در بررسی گرایشهای فکری خاص آنان به کار میآید یا اوضاع جغرافیاییشان، بیشتر از این کتـابها فراچنگ میآید.
3. الفوائد المکیة این اثر را که موضوعاتی فلسفی و کلامی دارد و تنها یک نسخه خطی از آن به تاریخ 1018 نوشته شده در مکه، بر جای مانده است، فهرستنویسان کتابخانه آستان قدس رضوی بدین نام خواندهاند (رک: همان، 13/ 437، ش 132).
دانشنامه شاهی این اثر تنها کتاب استرآبادی به فارسی درباره موضوعات فلسفی و کلامی است که آن را برای محمد قطبشاه حاکم دکن نوشت و درونمایهاش در الفوائد المدنیة آمده است (رک: فهرست مجلس، 1376ش: 10، بخش2، 621).
بیگمان اینکه شرححالنگاریهای نزدیک به زمان استرآبادی او را مؤسس مکتب اخباری نخواندهاند، سخن درستی است، اما برای روشنتر شدن بحث توضیح کوتاهی درباره شکل رایج آثار طبقات بر پایه تاریخ نگارش آنها و آثار تراجم به صورت الفبایی طبقهبندی شدهاند.
شاید کسی با توجه به وصفهای رمزآلود یاد شده در این بخش درباره علمای محدث یا مجتهدان، به این نتیجه برسد که آن وصفها به آن نزاع اشاره میکنند، اما گمان میرود اشاره نکردن حر عاملی به استرآبادی با عنوان «مؤسس اخباریگری»، تا اندازهای از دیدگاه اخباری خود او سرچشمه گرفته باشد؛ زیرا از دید اخباریان، استرآبادی مؤسس اخباریگری نبوده است (;p 302007 Gleave).