چکیده:
تاریخ اجتماعی، به عنوان یکی از عرصههای مهم و نوین در پژوهشهای تاریخی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در چند دهه اخیر، آثاری در این زمینه، به طور عام، و در حوزه تاریخ اسلام، به طور خاص، به رشته تحریر درآمده است. یکی از منابع مهم مطالعه تاریخ اجتماعی مغرب، کتابهای نوازل است که در قرن سوم، در مغرب و اندلس به نگارش درآمدند. این کتابها، گرچه در اصل، در زمره آثار فقهی محسوب میشوند، اما دادههای مهمی را در باب تجارت، رفتارها و آداب جامعه، تعامل حکومت و مردم، اوضاع دینی، علمی و فرهنگی روزگار مؤلف، در خود منعکس کردهاند که نمونه های آن را به دشواری میتوان در منابع دیگر یافت.
در میان این نوشتهها، المعیار المعرب ونشریسی به دلیل اشتمال بر فتاوای متعدد مربوط به زنان و اطلاعات ارزشمندی که از زندگی، ازدواج، کار و موقعیت اجتماعی آنها به دست میدهد، از جایگاه ویژهای برخوردار است. این مقاله میکوشد تا با تکیه بر دادههای این کتاب:جایگاه زنان مغربی را مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
در میان این نوشتهها، المعیار المعرب ونشریسی به دلیل اشتمال بر فتاوای متعدد مربوط به زنان و اطلاعات ارزشمندی که از زندگی، ازدواج، کار و موقعیت اجتماعی آنها به دست میدهد، از جایگاه ویژهای برخوردار است.
این آثار دربردارنده مطالب مهمی در تجارت، رفتارها و آداب و رسوم، روابط بین حکومت و مردم، اوضاع دینی، علمی و فرهنگی است؛(سید ابومصطفی، 1996: 8؛ فتحه، 1999: 19) به دیگر سخن، نوازل منعکس کننده واقعه یا پرسشی است که به دست قاضی یا مفتی رسیده تا نسبت به حل آن، حکم یا فتوایی صادر کند.
در این میان، برخی کتب فقهی، همانند نوازل ونشریسی که به سبب هدف تالیفش، جامع فتاوا و مسائل مربوط به قشرهای مختلف مردم است، میتواند منعکس کننده شمهای نه چندان روشن از شرایط اجتماعی زنان روزگار خود باشد.
همچنین شرکت زنان- به همراه مردان -در مراسم ویژه دینی و غیر دینی، مانند: مراسم شب های جمعه، عاشورا (ونشریسی، 1401 :12/ 278) و یا سنت بدرقه محمل ها در موسم حج (همان:1/272 ) و نیز رفت و آمد آنان در اماکن عمومی مانند بازار، برای خرید مایحتاجشان، (ابن حاج، 1401 :1/278) و یا مسجد و گورستان شاهد دیگری بر این مدعاست.
یکی از مهمترین این نوازل، المعیار المعرب ونشریسی است که در قرن دهم نوشته شده است و تا عصر حاضر نه تنها از نظر فقهی برای مالکی مذهبان، بلکه در پژوهشهای تاریخی نیز بسیار اهمیت دارد.