چکیده:
گذشتگان ما به موضوع ادبیاتتعلیمی، بویژه اخلاق اهمیتخاصی میدادند، علمیکه موضوع اصلی و کلان آن، نیکی و بدی یِا خیر و شرّ است و بـه رفتارهای افراد در مقابلهم میپردازد. هدفِ غایی علـماخلاق، هدایت انسـانها به سمت نیکی و زیبایـیهاست و قصد دارد آنها را برای اصلاح رفتارهای فردی و اجتماعی، راهنمایی و آمادهکند، که این موضوع در متون نظم و نثرِ ادبِفارسی هم کاملاً جلوهگراست. ازجمله دانشمنـدانی که به اینامـر توجه ویژه داشته و دوکتاب هم با اینموضوع به نامهای «اخلاقناصری» و «اخلاقمحتشمی» تألیف کرده است، «خواجه نصیرالدینتوسی» است. قرنها پس از نگارش این کتاب محقّقان دیگری نیز ترغیب شدند تا با تأثیرپذیری و طبق شیوۀ او به خلقِ آثار جدیدی بپردازند.
یکی از این آثار که در زمینۀ «تدبیر منزل» نگاشته شدهاست، کتاب «اخلاقِجلالی» نوشتۀ «جلال الدیندوانی» از علما و حکمای قرن نهم قمری است که در واقع بازنویسی رسالۀ خواجهنصیر است و عمدۀ تغییرات ایجادشده درآن، پُررنگ شدنِ صبغۀ دینی نسبت به نگاهفلسفیِ خواجهنصیر، تغییر سبک نگارش کتاب و سادهتر شدن آن، تلخیصِکتاب، اضافهکردنِ آیات و احادیث و اشعار و امثال عربی و...، است. هدف این مقاله، بررسی بحث «تدبیرمنزل» در این دو کتاب است.
Our ancestors paid special attention to didactic literature, especially the ethics, whose main subject is good and evil and focuses on the people’s behavior toward each other. The goal of ethics is to guide people toward good and beauty and prepare them for modifying personal and social behavior, a theme that is prominent in Persian prose and poetry.
Khajeh Nasiradin Tusi is one of the scholars who focused on this subject, especially in his two books of “Nasirean Ethics” and “Mohtashami Ethics”. The Nasirean Ethics inspired lots of other writers, centuries later to create works based on his books.
Another book with the subject of household management or family ethics is “Jalali Ethics” written by Jalal-al Din Davani, a 9th century scholar. The book is in fact a rewriting of Khajeh Nasir’s work and the only differences between them are in making the religious tone bolder than Khajeh’s philosophical view, its composition according to the style of his time, summarization of the book, addition of some Arabic Koranic verses and poems. The aim of this study is to review the subject of “household management” (family ethics) in these two books.
خلاصه ماشینی:
نثرفارسی، خـواجه نصیرالدین توسی، علامـه جـلال الـدین دوانـی، تـدبیر منـزل ، اخلاق ناصری، اخلاق جلالی ١- مقدمه اغلب کتاب هاییکه امروزه درمراکزآموزشـی مـا در بسـیاری زمینـه هـا ازجملـه ، مبحـث خانواده تدریس مـیشوند و بـه عنــوان درسنــامه انتخــاب شـده انـد، ترجمــۀکارهـا و آثـار صاحب نظران غربی است که بیشـتر آنهـا ازجهـت فرهنـگ و محـیط و آداب و اخـلاق ، بـا وضعیت جامعۀ ما سنخیت و سازگاری ندارند.
در مقالت دوم این کتاب (حدود٦٣٣ قمـری)، کـه «تدبیر منزل » نام دارد، نیز کتاب «اخـلاق جلالـی» (لوامـع الاشـراق فـیمکـارم الاخـلاق ) (حدود٨٧٠ قمری)، تألیف «جلال الدین دوانی» کـه لامـع دوم آن نـام «تـدبیر منـزل » بـه خـود گرفته ، وظایف و ویژگیهـای کلیـۀ افـرادخـانواده ، ویژگـیهـایمسـکن ، مسـائل اقتصـادی، چگونگی سلوکاهل منزل با یکدیگر و سایرمواردی که برای ادارةمنزل لازم اسـت ، آورده شده است .
عنوان لامع نخست «در تهذیب اخـلاق » اسـت ، لامـع دوم «در تـدبیر منزل » نام دارد و از شش لمعه با نـام هـای در سـبب احتیـاج بـه منـزل ، در سیاسـت اقـوات و اموال ، در سیاست اهل ، در سیاست اولاد، در رعایـت حقـوق پـدران ومـادران و در سیاسـت خدم تشکیل شده است .
٢-١٥-ویژگی های مرد: آنهـا بـرای یـک مـرد بـه عنـوان مـدیر و مـدبر منـزل نیـز ویژگیهایی برشمرده اند و در این باره چنین گفته اند: «و چون عقدة مواصلت میان شوهر و زن حاصل شود، سبیل شـوهر در سیاسـت زن ، سـه چیز بود: اول هیبت و دوم کرامت و سیم شغل خاطر» (نصیرالدین توسی، ١٣٧٣: ٢١٧).