چکیده:
سخن از گزارههای عملی در فلسفه ابنسینا از چالشبرانگیزترین مسائل حکمت سینوی به شمار میآید. بوعلی با ذکر مصداقهایی از گزارههای عملی بهعنوان «آراء محموده» اینها را بخشی از مشهورات برمیشمرد. این نحوهی طرح شاید موهم آن باشد که گزارههای عملی که حکمت عملی را شکل میدهند، صرفا از شهرت، و نه نگاهی معقول و موجّه سرچشمه میگیرند، ازاینرو، نمیتوان توجیهی عقلانی برای آنها در نظر گرفت. اما تحقیق حاضر میکوشد تا تصویری نادرست که ممکن است از طرح گزارههای عملی در فلسفه ابنسینا برداشت شود و آنهم اینکه این گزارهها تنها با ملاک شهرت و رای عمومی مردم موجّه میشوند و درنتیجه، توجیه عقلانی دقیقی ندارند، نفی نماید، و تبیین دقیقتری از گزارههای عملی به دست دهد. این سعی در پرتو لحاظ دستهبندی قضایا بر اساس استفاده و کاربردشان معنا مییابد و فضایی نو را در خصوص فهم ژرفتر گزارههای عملی بازمیگشاید. چنانکه این دقت، نوآوری طرح ابنسینا را بازنمایی میسازد.
خلاصه ماشینی:
اما تحقیق حاضر میکوشد تا تصویری نادرست که ممکن است از طرح گزارههای عملی در فلسفه ابنسینا برداشت شود و آنهم اینکه این گزارهها تنها با ملاک شهرت و رأی عمومی مردم موجه میشوند و درنتیجه، توجیه عقلانی دقیقی ندارند، نفی نماید، و تبیین دقیقتری از گزارههای عملی به دست دهد.
چنانکه ابنسینا در کتاب «اشارات و تنبیهات» اشاره میکند: همچنین آراء محموده از زمرهی مشهورات است، و چهبسا این قضایا را بهطور خاص، مشهور بنامیم؛ چراکه تنها شهرت بر اینها غالب است.
به نظر میرسد این قضایا را بتوان همان مبادی قیاس دانست که ابنسینا در کتاب «شفاء»، اینها را از دستهی گزارههایی برمیشمرد که بر سبیل پذیرش غلط، مورد تصدیق واقع میشوند، و چنین حاصل میشوند که شخص امری را میپذیرد و سپس آن را به خاطر مشابهت و مشارکت در لفظ یا در معنی با امر دیگری خلط میکند یا مشهوراتی که در نظر بدوی و پیگیری نشده چنیناند یعنی مشهور به نظر میآیند.
بنابراین، این تصدیقات، مشهوراتی هستند که مورد قبول هستند، و اگر صادق باشند، صدق آنها توسط فطرتی عقلی که در منزلت مذکور قرار داده شده آشکار نمیشود، بلکه برخی از این مشهورات و مانند اینها، صادق است، اما برای آنکه یقینی باشند نیاز به حجت (برهان) دارند، و برخی دیگر با رعایت شرطی دقیق –که عموم مردم بدان توجه ندارند- صادق میگردند.
همچنین اشاره میکند که گزارهها، مشهوراتیاند که اگر چنانچه صادق باشند، صدق آنها بهواسطهی فطرتی عقلی روشن نمیشود، بلکه برخی از این مشهورات و مانند اینها، صادق است، اما برای آنکه یقینی باشند نیاز به حجت (برهان) دارند، و برخی دیگر با رعایت شرطی دقیق –که عموم مردم بدان توجه ندارند- صادق میگردند.