چکیده:
دیوان اشعار فضلالله نعیمی استرآبادی از تالیفات مهم حروفیه محسوب میشود که بخشی از افکار وحدت وجودی، انسانمدارانه، قلندرانه و غالیانه آنها را نمایان میسازد. هدف از این تحقیق تحلیل عناصر ادبی و فکری این اثر با روشی توصیفی و تحلیلی است، لذا ویژگیهای مذکور در بالا با توجه به نقش حروف در آنها بررسی میشوند و سپس دیوان در سه بخش صورخیال، صنایع بدیعی و موسیقی مورد مداقه قرار میگیرد. تشبیه به عنوان مهمترین عامل ایجاد تصاویر و تلمیح و مراعاتالنظیر به عنوان اصلیترین آرایههای بدیعی تحلیل میگردند و در نهایت اوزان، قوافی، ردیفها و آن دسته از صنایع ادبی که در موسیقی اثر موثرند، مورد موشکافی قرار میگیرند. افزون بر اینها، نگارنده لزوم تصحیح مجدد دیوان را مطرح میکند و نسخ خطی آن را که بر سه دسته کامل، منتخب و ترجیعبند تقسیم میشوند، معرفی مینماید.
Fazlullah Naimi Esterabadi Divan is important Horoofiye writings that reveal the part of their pantheistic thoughts, Qalandarane and Exaggerated. In addition to the intellectual value, this work has plain and clear language, with filled imagination space and musical expression. In this article, Naimi Divan is classified in both linguistic and literary analysis accurately. Its language features which is close to the Iraqi style, be Investigated and from Khorasani style properties, that it is used on a limited basis, be discussed. Its literary level was attentioned in three parts of illusion, innovative figures and music. Simile as his most important poetic description in addition to metaphor, innuendo and authorized be investigated and innovative arrays of Divan like allusion and Proportionality be analyzed. Finally, various contents, rhyme and simple and unfrequent rows and those literary figures that can be effective on music be scrutinied. Moreover author pose the need of Divan recorrection and introduce its manuscripts that divide to three groups of complete, chosen and Tarjiband.
خلاصه ماشینی:
٣- در این اثر، به تأسی از نسخۀ مجلس ، ابیات بعضا غلط نقل شده است و مصحح از روش قیاسی هم برای اصلاح آن استفاده نکرده است ؛ مانند: چو من هرگز نمیخواهم به غیر از غیر او بینم نشـــانم بر در دیده خیالت را به دربانی (دیوان فارسی فضل الله نعیمیاسترآبادی و عمادالدین نسیمی، بیت ٢٨٤) در مصراع اول شاعر میگوید: «میخواهم غیر از معشوق را ببینم » که معنی آن درست به نظر نمیرسد.
فضل الله افزون بر این ، رخسار آدمی را به سورة فاتحه نیز مانند نموده است : ای فــاتــحــۀ روی تــو قــرآن مــجــیــد چون روی تو دیده مصـــحف خوب ند ید (برگ ١٥ب / بیت ٦ و ٧) وی وجه شبه های ابداعی مختلفی برای این تشبیه ذکر کرده است ؛ از جمله اینکه سورة فاتحه هفت آیه دارد و خطوط امی یا ابی موجود در چهره نیز از همین تعداد خط تشکیل شده اند و یا تعداد حروف غیر مکرر این سوره بیست و یکی حرف است که اگر با هفت آیۀ سورة مزبور جمع گردد، بیست و هشت میشود (حروفیه ، اسلوار: ص ٣٩٨)، این عدد با جمع خطوط امی و ابی و محلهای آنها برابر است .
تفاوت اصلی تصاویر نعیمی با اشعار سایرین در این است که در آثار شاعران دیگر تنها به شکل این حروف توجه شده ، اما فضل الله بیش از توجه به این موضوع به ویژگیهای حروفی آنها دقت نموده است ؛ برای مثال : گر واقف ســـر قــاب قوســـین شــــدی میـدان کـه دو حرف نون ابروی منســــت (برگ ١٥ب / بیت ٦ و ٧) ١- خطوطی که در هنگام تولد بر چهره آشکار است و چهار مژه ، دو ابرو و موی سر را شامل میشود.