چکیده:
نذر و اهدا در میان جوامع گوناگون و البته در تاریخ اجتماعی ـ فرهنگی ایران قدمتی دراز دارد. این رفتار و عمل دینی در بارگاه امام رضا علیه السلام از سدههای گذشته تا حال، تشکیلات خاصی را میطلبیده است. بیتردید شناسایی و خوانش اسناد نذورات آن آستان مقدس، بخش مهمی از رفتار جامعه را از صدر تا ذیل به تصویر میکشد و نحوه ساماندهی و مصارف نذورات را آشکار میکند. از آنجا که مقاله یا کتابی درباره ارزشهای تاریخی «اسناد نذر» در جامعه ایران تا به امروز نوشته نشده است، این مقاله قصد دارد با درنظر گرفتن این موضوع که اسناد مزبور، طبقهبندی منظم و دقیق و منحصربهفردی به لحاظ زمانی در آرشیو مزبور دارد و امکان پژوهش در حوزه تاریخ محلی را امکانپذیر میکند، انواع نذورات و مصارف آن را در اسناد، آشکار سازد و ارزشهای سندشناسی و رابطه نذر را با طبقات اجتماعی نشان دهد.روش پژوهش در مقاله حاضر، توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس خوانش ششصد برگ از منابع سندی موجود در آرشیو اسناد آستان قدس رضوی است.اسناد نذورات موجود در آرشیو این آستان، اطلاعات جامعی درباره تبار نذرکنندگان، انواع نذورات و مصارف نذورات از دوره صفویه تا قاجاریه به دست میدهد و راه را برای پژوهشهای گستردهتر در حوزههای تاریخ محلی هموار میکند.
خلاصه ماشینی:
اسناد نذورات آرشیو آستان قدس رضوی به همراه نظم زمانی از سه دوره مختلف که بیانگر انواع نذورات، نحوه نذرکردن و برخورد مردم با مسأله نذر در یک مکان مذهبی است، در جای دیگری از مراکز آرشیوی ایران به این شکل وجود ندارد.
مجموعه اسنادی که با عنوان اسناد نذورات به آن پرداخته میشود، از مجموعه بیش از سیصد هزار برگ سندی تشکیلات اداری آستان قدس رضوی است که فاصله زمانی سالهای 1000 تا 1343 قمری را دربرمیگیرد و از ارزشهای اطلاعاتی زیادی در زمینههای مختلف اجتماعی، اقتصادی، اداری و مالی برخوردار است.
در بین اسناد بررسیشده، از انواع طلاجات و جواهرات تا مسینهها، مفروشات و منسوجات و همچنین ادوات نظامی، وجوه نقد، کتب و موارد دیگر به چشم میخورد که در جدول ذیل به تفضیل بیان شده است: جدول نذورات اهدایی به آستان مقدس در سالهای 1248-1330هجری قمری (رجوع شود به تصویر صفحه) (رجوع شود به تصویر صفحه) در میان اقلام و اجناس مذکور، یادآوری چند نکته ضروری است: وجوه نقدی که در قالب نذورات به دست متولیان آستان مقدس میرسید، غالبا از محل حقالدفن امواتی بود که به وسیله بازماندگان آنها پرداخت میشد، ولی در اسناد به عنوان پیشکشی و نذر (ساکماق، ص28941 و 28961) مطرح شده است.
(ساکماق، ج4، ص34247) نتیجه با توجه به حرمت و قداست حرم حضرت امام رضا7 نذورات گوناگونی از سوی مسلمانان ایرانی و غیرایرانی در ادوار مختلف تاریخی، به آستان قدس رضوی اهدا شده است.