چکیده:
اهمیت متکلمان کوفه به دلیل اثبات ریشههای تاریخی کلام شیعه و تقارن آن با عصر
حضور اهل بیت (ع) است. آثار کلامی متکلمان کوفه، اصالت شیعه و قدمت مباحث
کلامی و اعتقادی در میان شیعه، و اهتمام اصحاب امامان شیعه به آندیشههای کلامی
را نشان میدهد؛ چراکه در کوفه»ء تشیع اعتقادی تبلور مییابد؛ هرچند انحرافات عقیدتی
از قبیل اندیشههای غالیانه و غیراصیل در آن دیده میشود. در بررسی آثار کلامی
متکلمان کوفه به گزارش فهرست نجاشی, تعداد ۲۵۱ اثر کلامی یا به نحوی مرتبط با
مباحث کلامی وجود دارد که از میان این آثار، ۱۳6 اثر به طور دقیق، عنوان کلامی
دارند. با وجود اصحاب و شاگردان امامان شیعه در کوفه که آثار کلامی از خود به یادگار
گذاشتند, شبهة اخذ کلام شیعه از جریان اعتزالء از میان برداشته میشود. کتاب رجال
نجاشی را, که از رجالشناسان بنام شیعه است و اهتمام ویژهای به معرفی آثار و احوال
اصحاب داردء میتوان آینه انعکاس متکلمان کوفه دانست. از اینرو، در مقالة حاضر
درصددیم آین مسئلة مهم را با توجه به کتاب آرزشمند وی پی بگیریم.
خلاصه ماشینی:
همچنان که کتاب های الإمامة الصغیر والکبیر ابراهیم بن محمد بن سعید (همان : ۱۷-۱۸)، النوادر والإمامة از أحمد بن محمد بن عیسی الأشعری (همان : ۸۳)، الإمامـة از عبدالله بن جعفر الحمیری (همان : ۲۲۰)، الوصیة والامامة از علی بن رئاب (همـان : ۲۵۰)، التدبیر فی التوحید والإمامة از علی بن منصور (همان : ۲۵۰)، الامامة از علـی بـن اسـماعیل بن شعیب (همان : ۲۵۱)، مختصر فی الإمامة از علی بن احمد (همـان : ۲۶۶)، الإحتجـاج فـی إمامة امیرالمؤمنین از مؤمن طاق (همان : ۳۲۶)، التدبیر فی الامامة و کتاب الامامـة از هشـام بن حکم (همان : ۴۳۴)، در موضوع امامت و امام شناسی، از آثار متکلمان کوفه است .
بسیاری از متکلمان کوفه برخی از امامان را درک و از ایشان روایت نقل کرده انـد، از جمله : ابورافع (همان : ۵)، أبان بن عثمان الأحمر البجلی (همان : ۱۳)، ابویعقـوب إسـماعیل بن مهران (همان : ۲۶)، أحمد بن محمد بن عمرو بزنطی (همان : ۷۵)، أحمد بن محمـد بـن عیسی اشعری (همان : ۸۳)، ثابت بن أبیصفیة أبوحمزه ٔ ثمالی (همان : ۱۱۵)، زرارة بن أعـین (همان : ۱۷۵)، ضحاک أبومالک الحضرمی (همان : ۲۰۵)، علی بـن رئـاب (همـان : ۲۵۰)، لـوط بن یحیی بن سـعید بـن مخنـف بـن سـالم الأزدی (همـان : ۳۲۰)، محمـد بـن علـی بـن النعمان (همان : ۳۲۵) و هشام بن حکم (همان : ۴۳۳)، که معمولا وجهـه ای نیـز نـزد امامـان داشتند؛ و این نشانگر این نکته ٔ مهم است که کلام شیعه علاوه بـر اصـالت شـیعی، نـزد امامان نیز مقبولیت داشته و امامان به آن عنایت داشته اند؛ احمد بن محمد بزنطی منزلتـی عظیم نزد امام رضا و امام کـاظم (ع ) داشـت (همـان : ۷۵)؛ نیـز امـام صـادق (ع ) دربـاره ابوحمزه ٔ ثمالی میفرمایند: «أبوحمزه در زمان خودش مانند سلمان بوده در زمـان خـود» (همان : ۱۱۵).