چکیده:
نسخ خطی شامل اطلاعات تاریخی و ادبی و عرفانی ارزشمند، برای پژوهشگران ادبی است . و بطور خاص ، یکی از این نسخ (با عنایت به چهار نسخه صحیح مورد استناد) اثر ارزشمند «مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب » خواجوی کرمانی(م :٧٥٠) است . مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب اثری است منظوم در قالب مثنوی که شامل بیست و هشت باب و پنج فصل است ؛ در سال ٧٤٧ به اتمام رسیده است و خواجو آن را به نام امیر مبارزالدین نگاشته است و ختم و تقدیم آن را به شاه منصور اختصاص داده است . ساختار منظومه و شیوه بیان مطالب در آن جالب توجه و در بعضی موارد بدیع است . شاعر در کنار اشعار جدید که سروده است ؛ ابیات نغز و ناب خود را در موضوعات گوناگون از دیگر آثار خود گلچین کرده و در این اثر گنجانده است . زبان شعر در مفاتیح القلوب و مصابیح الغیوب زبان پارسی با محتوای غزلی عاشقانه و عارفانه و استادانه و روان است . گرایش شاعر به ترکیب سازی و نقش آن در تکوین فرم سخن چشمگیر است . از بعد تخیل ، کثرت تصویر و استعاره و تشخیص بر دیگر گونه ها غلبه دارد. ساختار عرفانی این سند برجسته ، قابل تامل است و همچنین ارزش ادبی و عرفانی آن در خور پژوهش است . بررسی دقیق این اثر تصحیح کاملتری از ابیات شناخته شده و ابیات نویافته این شاعر به دست میدهد.
خلاصه ماشینی:
ارتباط خواجوي کرماني با عرفاي بزرگ روزگارش و گام نهادن در راه تصوف سبب شد که افکار صوفيانه و انديشه هاي عارفانه در اکثر اشعار او راه يابد، بنابراين غزل هاي خواجو را بايد به دو دوره تقسم کرد :يکي غزل هايي که در دوره جواني سروده که دوران ناپختگي خواجو بوده است ، به اين دليل اصطلاحات و عبارات ، معني ظاهري خود رادارد؛ و ديگري غزل هايي است که در دوران پختگي و کمال سروده و يقينا تحت تأثير مشرب عرفاني بوده ١- ابواسحق کازروني: ابواسحاق ابراهيم در سال ٣۵٢ هجري قمري در کازرون به دنيا آمد، شيخ سلسله کازرونيه ، و از صوفيان اواخر قرن چهارم و اوايل قرن پنجم هجري قمري است .
ديدگاه خواجوي کرماني در کتاب مفاتيح القلوب و مصابيح الغيوب در باب توحيد همچون نظر و ديدگاه عرفاي پيش از خود است ؛ (در اين پژوهش به ذکر سه اصطلاح عرفاني پرداخته شده است .
پس از بررسي بر روي اين اثر برجسته خواجوي کرماني «مفاتيح القلوب و مصابيح الغيوب » بر اساس چهار نسخه الفبايي شده دريافتيم که سبک اين اثر کاملا با بقيه آثار اين شاعر فرق دارد زيرا اولا که وزن کل شعر متناسب با موضوع به کار رفته در هر باب متفاوت است يعني شاعر در چند جا سه بيت از يک غزل با وزن يکسان مي آورد و بعد از آن با يک تک بيتي يا چند بيت ديگر که از نظر وزن و قافيه جدا است ميآورد که اين کار را کمتر شاعري بر روي آثار خود انجام داده است .