چکیده:
اتحاد عاقل و معقول در موضعی که معقول مغایر ذات عاقل باشد از ابداعات فلسفه صدرایی به شمار میرود. در تبیین کیفیت هستیشناختی این اتحاد، برخی مقصود از آن را، تحقق عاقل و معقول به وجودی یکتا و از جهتی یکتا و برخی دیگر، تحقق معقول برای عاقل به نحوی میدانند که معقول از شئون وجودی عاقل باشد. یکی از براهین بر اثبات این مطلوب، برهان ماده و صورت است. در این برهان با فرض همسنخی پذیرش صورت توسط ماده و معقول توسط عقل و اتحادی دانستن ترکیب ماده و صورت، اتحاد عاقل و معقول اثبات میشود. ولی برخی این برهان را ناتمام دانسته، سنخ اتحاد عاقل و معقول را شدیدتر از اتحاد ماده و صورت میدانند. این مقاله با تدقیق محل نزاع، نشان میدهد که این اختلاف به دلیل دو دریافت متفاوت از ترکیب اتحادی ماده و صورت است؛ از این رو اولاً برهان ماده و صورت در برابر خدشههای وارد بر آن قابل دفاع بوده و ثانیاً با توجه به دو دریافت از حقیقت ترکیب اتحادی ماده و صورت و حقیقت وحدت عاقل و معقول، این برهان به دو نحو تقریر میشود که هر تقریر، به اثبات یکی از دریافتها از حقیقت اتحاد عاقل و معقول میانجامد.
خلاصه ماشینی:
با تحلیل دریافت های مختلف نشان داده میشود که اولا خدشه های وارد بر برهان ماده و صورت حاجی سبزواری، مبتنی بر دریافتی از حقیقت ترکیب اتحادی ماده و صورت است که مغایر با دریافت حاجی سبزواری میباشد؛ از این رو برهان حاجی سبزواری مخدوش نیست ، چرا که بر اساس دریافت حاجی سبزواری از حقیقت ترکیب اتحادی، تفکیک ماده و صورت تفکیکی در مقام انتزاع و اعتبار عقل است و در خارج یک وجود است که در تمامیت خود ماده و صورت میباشد و از این رو تمایزی میان حقیقت ترکیب ماده و صورت با دریافتی از وحدت عاقل و معقول نیست که تحقق آنها را به وجودی یکتا در مرتبه ای یکتا میداند.
٧ حال بار دیگر پرسش محوری این نوشتار را با توجه به توضیحات فوق روایت میکنیم : آیا برهان ماده و صورت ، میتواند به اثبات اتحاد عاقل و معقول منجر شود و در صورت صحت برهان ، آیا نتیجه این برهان با یکی از دو دریافت فوق منطبق بوده یا موجب شکل گیری تصور سومی از اتحاد عاقل و معقول خواهد شد؟ برهان فوق در استناد به ماده واقع شدن عقل هیولانی برای پذیرش صور معقول ، متکی بر تفسیر ترکیب اتحادی ماده و صورت به عنوان مفروض اصلی آن است .
در تکمیل توضیحات فوق ، با توجه به آنکه یکی از مهم ترین مبانی تبیین وحدت عقل و عاقل و معقول ، پذیرش حرکت جوهری است ، لازم است دو تفسیر مختلف از حقیقت حرکت جوهری مبتنی بر این دو دریافت از ترکیب اتحادی ماده و صورت بیان شود.