چکیده:
رباعی از جمله قالب¬های مورد توجّه شاعران فارسی زبان بوده و هست، در این میان، فانی خویی شاعر غزل¬سرای سده 12و13 نیز، به این قالب عنایت ویژه¬ای داشته است. رباعیّات فانی با وجود اندکی، از گستردگی مضمونی برخوردار است و به همین سبب رباعیّات او را باید از جمله متنوّع¬ترین رباعیّات فارسی در بین شاعران معاصرش به شمار آورد. این گونه-گونی تا آنجاست که رباعیّات فانی را می¬توان در یک دسته¬بندی موضوعی، به پنج گروه تقسیم کرد که هر کدام از آنها نشان¬دهنده جنبه¬هایی از ظرافت¬های شعری و جهان¬بینی این شاعر است. از آنجا که قالب رباعی در روزگار شاعر، اندک اندک از رونق و رواج میافتد، تنوّع مضمونی و ظرافتهای لفظی فانی موجب توجّه دوباره¬ای به قابلیّت¬های ویژه رباعی گردید. دیگر آنکه، رباعیّات فانی، به نوعی بازسرایی فشرده و مختصری از مضامینی است که در غزلهای خود به طور مفصّل آورده است.
خلاصه ماشینی:
بررسی و تحلیل محتوایی رباعیات فانی خویی رضا جلیلی 1 اكبر شعبانی 2 چکیده رباعی از جمله قالبهای مورد توجّه شاعران فارسی زبان بوده و هست، در این میان، فانی خویی شاعر غزلسرای سدۀ 12و13 نیز، به این قالب عنایت ویژهای داشته است.
رباعیات فانی از وسعت و گونهگونی مضمونی برخوردار است و میتوان آنها را بر اساس بسامد چنین دستهبندی نمود: 1- رباعیات عارفانه و صوفیانه (50 نمونه) 2- رباعیات عاشقانه (15 نمونه) 3- رباعیات دینی و مذهبی (12 نمونه) 4- رباعیات تعلیمی و ارشادی (11 نمونه) 5- رباعیات فلسفی و حکیمانه (8 نمونه) 1- رباعیات عارفانه و صوفیانه با توجّه به مسلک عرفانی زنوزی خویی، بنمایههای عرفانی و صوفیانه نمود ویژهای در رباعیات او دارد و نزدیک به نیمی از رباعیها (48%) را به خود اختصاص داده است.
نظریّهای عرفانی که بسیاری مبدع آن را ابن عربی و شاگردان وی میدانند، حال آنکه نگاه و نظری به آثار و اقوال عارفان پیشین، به ویژه حسین منصور حلّاج ثابت میکند که «با توجّه به اصالت اقوال و حالات این عارف ربّانی، که خود با نام عینالجمع در مورد برخی از این حالات خویش یاد میکند، از یک طرف و ارتباط میان اصل وحدت وجود با اساس جهانبینی و تفکّرات وی از طرف دیگر، باید گفت که حلّاج علاوه بر درک وحدت شهود به حقیقت وحدت وجود نیز دست یافته است؛ تا جایی که میتوان أنا الحقّ او را صریحترین تجلّی اندیشۀ وحدت وجودی برشمرد».
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} مضمون عرفانی دیگری که در رباعیات فانی نمود دارد، موضوع فقر است که در عرفان اسلامی نیز، بر این ویژگی تأکید بسیاری شده است.
(زنوزی خویی، 1390: مقدّمه، 47) حضور و بروز مضامین دینی و مذهبی در رباعیات شاعر، در حدود 52/11% از مجموع رباعیها را تشکیل میدهد که این نشان از اهمّیّت این مضمون در منظومۀ فکری وی دارد.