چکیده:
شعر، عرصه جولان اندیشه و خیال است؛ صور خیال در آن مهمترین نقش را به عهده دارند و واژهها و عبارتها از معنای ظاهری فراتر میروند و درک و دریافت آنها نیازمند آشنایی با صنایع و آرایههای ادبی و شناخت شخصیت شاعر است. برای مخاطبانی که بیخبر از قدرت تخیل شاعر و غافل از مهارت او در کاربرد صنایع ادبی، اقدام به خواندن اشعار او میکنند؛ گاه شبههای ایجاد میشود که با برداشتهای ظاهری، خود را به زدن برچسب شرک و الحاد به شاعر مجاز میدانند. اشعار احمد شاملو و نزار قبانی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. برخی از اشعار این دو شاعر معاصر، در لباس شرک و الحاد نمود یافتهاند که نیازمند کاوش و بررسیاند. در این مقاله با یک دستهبندی موضوعی از اشعار شاملو و قبانی(با مفاهیم و مضامین مشترک) که ظاهری شرکآمیز دارند؛ این اشعار در شش دسته جای گرفتهاند که عبارتاند از جایگاه یکسان برای خدا و انسان، کاربرد صفات خدایی برای غیر خدا، نفی تقدیر و سرنوشت، انکار قیامت و ریشخند به آن، نفی صبر و مصلوب بودن حضرت عیسی علیه السلام.
خلاصه ماشینی:
اما قبـاني از زاويـه اي متفاوت به نماز مينگرد و معتقد است که جايي که خدا، ناديده گرفته ميشود؛ از سـوي اشغال گران سرزمين اسلامي براي نماز، اعتباري باقي نميماند: من بعد موت الله مشنوقا/ علي باب المدينۀ/ لم تبق للصلوات قيمۀ/ لم يبق للإيمان أو للکفر قيمۀ(قباني،١٩٨٣ ،ج ٣: ٣٤٢) - پس از مرگ خدا از طريق حلق آويز شدن / بر سردر شـهر/ بـراي نمازهـا ارزشـي نماند/ براي ايمان و کفر ارزشي نماند آنچه از ظاهر اين شعر قباني برميآيد، چيزي جز کفر و الحاد نيست ؛ اما اگر از ظـاهر واژه ها درگذريم و به شرايط حاکم در زمان سرايش اين شـعر کـه اشـغال قـدس توسـط اسرائيل است پي ببريم ، درمييابيم که هدف نزار در اين شعر، نه نفي بقـاي دائمـي ذات حق ، که نکوهش کساني است که با تسليم در برابر ستم ، هيچ گونه تلاشي براي دفـاع از ارزش ها -که در جامعه اسلامي، نماز در رأس آن هاست - از خود نشان نميدهند.
در اين مورد هم ، نزار قباني با احمد شاملو هم عقيده است ؛ او هم از اعتقاد به مصـلوب و مقتول بودن مسيح ، براي عينيت بخشيدن به انديشه هاي خود مدد ميگيرد.
نتيجه بحث در اين جستار، شش گروه از اشعار شاملو و قباني با مضامين و مفاهيم ديني مشترک، که در لباس کفر و الحاد جلوه گر شده اند بررسي شد و در نتيجـه ايـن بررسـي و گـذر از ظاهر اشعار، مشخص شد که نه تنها شعر هر دو شـاعر از تهمـت شـرک و ارتـداد بـه دور است ؛ بلکه استفاده از عبارات و اشاره هاي قرآني و سخن بزرگان دين و همچنين اشاره به نشانه هاي مذهبي از قبيل قيامت ، تقدير، عبادت ، کتب آسماني و ...