چکیده:
با اینکه قانون ممانعت از تدوین حدیث که صد سال به درازا کشید، در ابتدای قرن دوم، از سوی عمر بن عبدالعزیز رسما ملغی شد، همچنان دانشمندان اسلام تا 43 سال بعد از آن، از نوشتن حدیث پرهیز میکردند. نگارنده بر این باور است که حضور علمی امام صادق در حیره در حد فاصل سالهای 132 ق. الی 136 ق. و شیوه حوزهداری آن حضرت با تکیه بر املاء و تدوین و ارائه عملی تدریس تدوینمحور، دانشمندان را بر آن داشت تا همانند شیعیان به تدوین علوم روی آورند و از عقبماندگی بیشتر خویش جلوگیری نمایند. نگارنده با ارائه اسامی نخستین پیشگامان تدوین که عمدتا از شاگردان امام صادق بودهاند معتقد است اینان پس از درک محضر امام با به راه انداختن جنبش تدوین از نابودی بیشتر خویش پیشگیری کردند.
خلاصه ماشینی:
com مقدمه قانون منع تدوین حدیث که پس از ارتحال پیامبر اکرم( اعلام شد و تا یک قرن ادامه یافت (ذهبی، تذکره الحفاظ، بیتا: 1/ 5؛ متقی هندی، کنز العمال، 1409: 10/ 285، ح29460) آثار زیانباری به دنبال داشت که پیش از ورود به اصل بحث به چند مورد از آن، اشاره میشود: الف) شیوع احادیث ساختگی و اسرائیلیات بیتردید، اگر حدیث به همان صورت مکتوب باقی میماند و با اصرار حاکمان از بین نمیرفت و یا به آتش کشیده نمیشد (ذهبی، تذکره الحفاظ، بیتا: 1/ 5 ـ7؛ جندی، الامام جعفر الصادق(، 1427ق: 177) هیچگاه پدیده حدیثسازی تا این میزان گسترش نمییافت.
از شگفتیهای تاریخ حدیث آنکه خلیفه اموی خطر اندراس علم و از بین رفتن آثار پیامبر( را گوشزد کرد و قانون یک صد ساله منع تدوین حدیث را رسماً ملغی نمود، ولی همچنان دانشمندان اسلام از نوشتن حدیث پرهیز داشتند و تا چهل و سه سال بعد دست به قلم نبردند (ر.
سید محمد صادق استاد دانشکده آداب قاهره، در این باره مینویسد: شاگردان امام صادق( که در محفل درس آن حضرت حاضر میشدند، همه احادیث و دروس حضرت را مینوشتند که مجموعه آنها مانند یک دائره المعارف فقه شیعه و مذهب جعفری در آمده است (اسد حیدر، الامام الصادق(، 1425ق: 1/ 66).
این اسناد و تحلیلها به روشنی بیانگر آن است که دانشمندان اهل سنت، در آن روز با مشاهده آنچه در حوزه امام صادق( در حیره میگذشت، با شیوه جدیدی از فراگیری دانش و ثبت و ضبط آن آشنا شده بودند و از اینکه تا آن زمان، دست به تدوین آثار نزده بودند، خود را بازنده میدان علم و دانش احساس میکردند.