چکیده:
موضوع گستره ولایت فقها از دیرباز موردتوجه فقهای امامیه بوده و بهویژه با برقراری حکومت ولایت فقیه در دوره جمهوری اسلامی، این سوال بیش از پیش موردتوجه قرار گرفته است. این تحقیق تلاش دارد تا پاسخ این سوال را از طریق اندیشه و عمل سیاسی یکی از فقیهان تراز اول عصرصفوی که در دورههایی منصب سیاسی نیز داشته، بیابد. سوال محوری تحقیق عبارت است از «گستره ولایت فقها در اندیشه و عمل سیا سی محقق کرکی، شامل چه مواردی است؟«، ابتدا همه شئون ولایت عامه فقیه از جمله مرجعیت دینی، صلاحیت قضائی و زعامتسیاسی، و سپس شئون مختلف ولایت خاصه فقیه دستهبندی و کدگذاری شد. ارائه این مدل، باعث میشود تا سایر پژوهشگران نیز بتوانند با استفاده از همین الگو، اندیشه و عمل سیاسی سایر فقها را ارزیابی نمایند. نتایج نشان می دهد: در اندیشه سیاسی محقق کرکی همه اقسام ولایت خاصه، و همچنین از شئون ولایت عامه فقیه، و شان زعامت سیاسی نیز در محدوده اقامه نماز جمعه و اخذ خراج وجود دارد. در عمل سیاسی محقق کرکی، اعتقاد به حداکثری بودن گستره ولایت فقها در حیطه عمل سیا سی دارد. نوآوری پژوهش در تبیین همه ابعاد اندیشه و عمل سیاسی محقق کرکی در حوزه گستره اختیارات فقیه با استناد به منابع فقهی دست اول از ایشان است. روش تحقیق در این مقاله، از نوع تحلیل محتوا است.
خلاصه ماشینی:
اندیشه سیاسی محقق کرکی نیز ضمن همین آثار نامبرده بحث و بررسی شده لکن نقص اصلی آن کتب در این است که بحث تخصصی، تفصیلی و روشمند پیرامون نظر سیاسی محقق کرکی در باب گستره ولایت فقها صورت نگرفته است، بلکه به صورت گذرا و مصداقی به چند مورد از بیانات فقهی ایشان راجع به اصل ولایت فقیه اشاره داشته اند.
بنابراین یکی از جنبههای نوآوری این اثر، بررسی دقیق گستره ولایت فقها و دسته بندی مفهومی آن است که به مثابه یک چارچوب مفهومی میتواند محققین را نسبت به فهم اندیشه سیاسی دیگر فقهای تاریخ تشیع پیرامون گستره اختیارات فقیه یاری رساند و از سوی دیگر با کاربست این چارچوب در اندیشه و عمل سیاسی مرحوم محقق کرکی، نظر محقق کرکی را که جزو فقهای صاحب نظر و همچنین مؤثر در امر سیاست در دوره خویش بوده است، در باب گستره ولایت فقها نشان میدهد.
1. چارچوب تحلیلی برای فهم دیدگاه محقق کرکی در باب گستره ولایت فقها، لازم است در ابتدا انواع ولایاتی که برای فقها متصور است و در کتب ولایت فقیه بدان پرداخته اند، مورد بررسی قرار گیرد و سپس اقسام ولایات در ذیل یک دسته بندی، کدگذاری شده و بر اندیشه و عمل سیاسی محقق کرکی عرضه شود.
دیدگاه ایشان نسبت به محدوده اختیارات فقیه در باب ولایت عامه نیز نشان از آن دارد که در بحث از شئون مرجعیت دینی و صلاحیت قضائی، اختیارات فقیه را حداکثری، ولی در بحث از زعامت سیاسی، تأکید بیشتر خود را بر روی اقامه نمازجمعه و اخذ خراج و نه بحث تشکیل حکومت از سوی فقیه، گذاشته است که علت آن فراهم نبودن شرایط سیاسی اجتماعی عصر صفوی، برای طرح اینگونه موضوعات تحلیل شد.