چکیده:
از آنجا که علم فقه الحدیث به دنبال ارائه خوانش و فهمی صحیح و کامل از احادیث بهعنوان بخش مهمی از منابع متون دینی است، تلاش برای تجزیه و تحلیل دقیق و روشمند آنها نیازمند آشنایی با روشهای تحقیق متعدد در حوزه متنپژوهی میباشد. حدیثپژوهان نیز با تاکید بر این مسئله که فهم احادیث، نیازمند منطق خاص خود بوده و از قواعد مشخصی تبعیت میکند، با پرداختن به موضوع «قواعد فهم حدیث» از این فرایند و روشهای آن یاد کردهاند. با این حال بهدلیل غلبه نگاه سنتی، کمتر به روشهای تحقیق میانرشتهای توجه داشته و همچنان زمینههای استفاده از روشهای متنپژوهی در حوزه نصوص دینی فراهم نشده است. به همین دلیل در این مقاله تلاش شده تا با استفاده از برخی روشهای تحقیق میانرشتهای و پرکاربرد در حوزه متنپژوهی، به ارائه الگویی برای فرایند فهم حدیث پرداخته و گامی در راستای بومیسازی کاربست این روشها در علوم اسلامی برداریم. مثالهای بیانشده، مستخرج از دیگر آثار پژوهشی مولف با استفاده از روشهای معرفیشده است.
خلاصه ماشینی:
روششناسی فهم حدیث در فرایند سهگانۀ تحلیل متن، تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان محمد عترتدوست (جانیپور) چکیده از آنجا که علم فقه الحدیث به دنبال ارائۀ خوانش و فهمی صحیح و کامل از احادیث بهعنوان بخش مهمی از منابع متون دینی است، تلاش برای تجزیه و تحلیل دقیق و روشمند آنها نیازمند آشنایی با روشهای تحقیق متعدد در حوزۀ متنپژوهی میباشد.
(فیروزان، 1360، ص211) روش تحلیل محتوا از جمله روشهای تحقیق میانرشتهای است که میتواند بهعنوان ابزاری جدید، به تحلیل نصوص دینی اعم از قرآن کریم یا احادیث بپردازد و مدالیل آنها را شناسایی نماید، اما بهمنظور استفاده از این روش، ابتدا میبایست ادبیات نظری آن متناسب با موضوع نصوص دینی، تعریف و در نهایت فنون مختلف آن، بومیسازی شوند.
به نظر میرسد این تکنیک موافقت بیشتری با مبنای قرآنی «اصل تدبر» در آیۀ «کتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَيْک مُبارَک لِيَدَّبَّرُوا آياتِهِ وَ لِيَتَذَکرَ أُولُواالْأَلْباب»(ص: 29) و نیز روش پیشنهادی ائمۀ اطهار (ع) برای فهم نصوص دینی در حدیث «ذَلِک الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ وَ لَنْ يَنْطِقَ لَکم» (کلینی، 1707ق، ج1، ص61) دارد؛ برای مثال در بررسی ادعیۀ امام رضا (ع) با روش تحلیل محتوا که در کتابی به نام صحیفه جامعه رضویه جمعآوری شده، فهرستی از مضامین استخراجشده که نمودار آنها بدین صورت است: نمودار 1: سنجش فراوانی مضامین ادعیۀ رضویه (رجوع شود به تصویر صفحه) نکتۀ قابل توجه در این فهرست، طلب هلاکت دشمنان اهل بیت (ع) و طلب محشور شدن با اهل بیت (ع) بهعنوان دو مورد از مهمترین دعاهای آن حضرت است که نشان میدهد ایشان تلاش داشتهاند تا در قالب بیانی دعا، به جایگاه رفیع و مهم اهل بیت (ع) در جامعۀ اسلامی اشارهکرده و در عین حال بر مبارزه با دشمنان ایشان نیز تأکید کنند.