چکیده:
چرای شدید دام، پارامتر مهمّی در تخریب پوشش گیاهی و خاک مراتع است که پیامد آن فرسایش خاک، سیلاب و مرگ مرتع است. هدف از نوشتار پیش رو بررسی تأثیر چرای شدید و خارج از فصل بر تغییرات کربن آلی ذخیره در خاک در سه حوضة آبخیز گردنة عینالکش، روستای سیاهکمر و سرفیروزآباد استان کرمانشاه است. مشخّصات خاک، پوشش گیاهی و مدیریتی هریک بهوسیلة عملیات میدانی در سه منطقة نمونهبرداری اندازهگیری شد. نمونهبرداری خاک از لایة صفر تا بیست سانتیمتر انجام و 24 نمونه خاک در مرتع تحت چرای شدید و شاهد (مرتع حفاظتشده) برداشت شد. نمونههای خاک پس از خشکشدن در هوای آزاد و عبور از الک دو میلیمتر مورد آزمایشهای بافت خاک (بهروش هیدرومتر)، آهک (بهروش تیتراسیون با سود یک نرمال)، اسیدیته (گل اشباع)، هدایت الکتریکی (گل اشباع) و کربن آلی خاک (بهروش والکلی و بلاک) قرار گرفتند. پردازش آماری دادهها نشان داد که متوسّط کربن آلی مراتع حفاظتشده (12/3%) در مقایسه با مراتع تحت چرای شدید (16/1%) حدود 2% بیشتر بود؛ همچنین تجزیة آماری پیرسون بین کربن آلی و اندازة خاکدانهها در مراتع حفاظتشده و تحت چرای شدید دام (در سطح 05/0) بیانگر وجود رابطة معنیداری است؛ بهطوری که مقدار کربن آلی با خاکدانههای 5-2 و 2-1 میلیمتری رابطهای مستقیم دارد و با افزایش مقدار کربن ذخیرة خاک، فراوانی اندازة خاکدانههای بزرگ خاک افزایش مییابد؛ یعنی با افزایش مقدار کربن آلی خاک، فراوانی خاکدانههای کوچک کاهش مییابد؛ بنابراین مدیریت نامناسب اراضی مرتعی منجر به تخریب خاک ازطریق کاهش کربن آلی و پس از آن تغییر اندازة خاکدانه میشود که پیامد آن آسیبپذیری خاک درمقابل فرسایش است.
Excessive grazing of livestock is an important parameter in degradation of vegetationand soil erosion in rangeland. The purpose of this study was to investigate the effect of trapping on Organic carbon storage of soil. The research was carried out in three regions: Einal Kosh, Siyah Kamar and Sarfiroz Abad in Kermanshah province. Soil characteristics, vegetation cover and management were measured by field operations in three sampling areas. Soil sampling was done in 0-20 depths. Besides, a total 24 soil samples were taken in rangeland extreme grazing. Soil samples were air dried and sieved through 2 mm mesh and analyzed in the soil laboratory. Soil samples were taken from 0-20 cm depth for routine soil analysis including texture, calcium carbonate, pH, EC, and soil organic carbon as well as soil aggregate size distribution. Statistical analysis of data showed that the average organic carbon of protected rangelands (12.3%) was about 2% higher than that of extreme grazing (16.1 %) rangelands. Therefore, unsuitable management of the rangelands leads to soil degradation by reducing organic carbon and also changing the size of the aggregate, which results in soil sensitivity to erosion. <strong><em> </em></strong>
خلاصه ماشینی:
پـردازش آماری داده ها نشان داد که متوسط کربن آلی مراتع حفاظت شده (٣/١٢%) در مقایسه با مراتع تحـت چرای شدید (١/١٦%) حدود ٢% بیشتر بود؛ همچنین تجزیۀ آماری پیرسون بین کربن آلـی و انـدازة خاکدانه ها در مراتع حفاظت شده و تحت چرای شـدید دام (در سـطح ٠/٠٥) بیـانگر وجـود رابطـۀ معنیداری است ؛ به طوری که مقدار کربن آلی بـا خاکدانـه هـای ٥-٢ و ٢-١ میلـیمتـری رابطـه ای مستقیم دارد و با افزایش مقدار کربن ذخیرة خاک، فراوانی اندازة خاکدانه های بزرگ خـاک افـزایش می یابد؛ یعنی با افزایش مقدار کربن آلی خاک، فراوانی خاکدانه های کوچک کاهش می یابد؛ بنـابراین مدیریت نامناسب اراضی مرتعی منجر به تخریب خاک ازطریق کاهش کربن آلی و پـس از آن تغییـر اندازة خاکدانه میشود که پیامد آن آسیب پذیری خاک درمقابل فرسایش است .
نیل ١ و همکاران (١٩٩٨) اثرات مدیریت بر ویژگی های خاک را در دو منطقۀ جنگلی و مرتعی حفاظـت شـده و تخریب یافتۀ تحت چرای شدید به روش زمین آمار بررسی کرده اند که نتایج آن بیانگر تأثیر معنی دار مـدیریت کـاربری بر کربن آلی خاک، تنفس میکروبی و پایداری خاکدانه ها به مثابۀ بهترین شاخص های ارزیابی کیفیت خـاک بـود کـه در آن مدیریت چرای کنترل شده بهترین اقدام مدیریتی حفـظ کیفیـت خـاک تعیـین شـد؛ همچنـین دیناکـاران و کریشنایا٢ (٢٠٠٨) در بررسی هند به این نتیجه رسیدند که نوع پوشش گیاهی و کـاربری اراضـی تـأثیر معنـیداری بر میزان کربن آلی خاک داشته که با افزایش عمق خاک کاهش می یابد و به همان نسبت خاکدانـه هـای بـزرگ نیـز کاهش می یابد.
به منظور انجام پژوهش حاضر سه منطقه از مراتع ییلاقـی بـا شـرایط مشـابه اکولـوژیکی 1- Neill 2- Dinakaran & Krishnayya 3- Lu Li & Ming Pang 4- Feiza - McCarty & Ritchie شامل ، سیاه کمر، سرفیروزآباد و عین الکش انتخاب شد (جدول ١).