چکیده:
ایمان فرایندی است که از مقدمات و بسترهای زمینهساز شروع میشود و در نقطهای به عزم ایمان منجر میشود و از آن پس شدت میگیرد. از آنرو که تبیین فرایند ایمان در قرآن از بایستههای قرآنپژوهان و دینشناسان است، در این مقاله تلاش شده است بسترهای ایمانساز و نقش آنها بررسی شود. بدین منظور، با دقت تمام، آیات قرآن بررسی شد و هرچه در بیان قرآن به عنوان مقدمه ایمان برای مومنان ذکر شده بود، جمعآوری گردید. این مقدمات در چهار دسته زمینههای اخلاقی، معرفتی، ایمانی و کرداری جای گرفت. مطابق یافتههای پژوهش، ایمان افزون بر معرفت، نیازمند بسترهای اخلاقی و رفتاری است و هر نهادی زمینه پذیرش ایمان را ندارد. همچنین هر مرحله از ایمان نیز در افزایش مراتب بعدی ایمان نقش زمینهای دارد و برای رسیدن به ایمان مطلوب، ضروری است.
Faith is a process that begins with backgrounds and underlying contexts, and at
some point it leads to the determination of faith and after that, it intensifies. Since
the explanation of the process of faith in the Quran is one of the essentials of the
Quranic scholars and theologians, this article has attempted to study the faith
builders’ contexts and their role. For this purpose, the verses of the Quran were
carefully studied and everything that was mentioned in the Qur'an as a
preparation to the faith was gathered. These preparations fall into the four
domains of ethical, epistemic, religious, and behavioral. According to the
findings of the study, faith in addition to knowledge requires ethical and
behavioral contexts and not every character has the ground for accepting faith.
Each stage of faith also plays a key role in furthering the next level of faith and
is essential to attaining the desired faith.
خلاصه ماشینی:
در بیان قرآن نیز به تقدم اخلاق و تهذیب برای تحصیل ایمان توجه داده شده است.
البته برخی از این ویژگیها نیز مستقیما از شرایط ایمان حساب نشد، اما ـ همانگونه که قبلا توضیح داده شد ـ از آنرو که چنین صفاتی زمینۀ تعقل و فهم را فراهم خواهند کرد؛ شرط انذارپذیری و پندگرفتن را تحصیل میکنند؛ چشمان عبرتبین و آیهبینمان را میشویند؛ راز بهشتی شدنها و جهنمی شدنها را بیان میکنند؛ توبیخها و تشویقهای خداوند را انتقال میدهند؛ و سرانجام، چون درصدد بیان راز هدایتها و گمراهیها هستند، به طور غیر مستقیم در مقام بیان هر آنچه یک مؤمن باید برای سعادت به آن زینت یابد، هستند و این همان چیزی است که ما در جستوجوی حقیقت ایمان، میطلبیم.
از همۀ این بررسیها، مشخص میشود که برای تحصیل ایمان، افزون بر داشتن معارف و فهم گزارهها، بسترسازی اخلاقی نیز لازم است.
همچنین مشخص شد برخی از ویژگیهای اخلاقی موجب میشود انسان از آنچه مطلوب خداوند است دور گردد: در بیان قرآن، نفاق زمینهساز گمراهی میشود؛ شرک زمینهساز انحراف میگردد و کفر زمینهساز بیبهرهگی از هدایت، دور شدن از ایمان، تکذیب آیات الهی و رویگردانی از آن و سبب بهانهگیری کافران، گلاویز شدن با تردیدها و درافتادن با حق میشود.
6- هرچند بیان علامه طباطبائی این بود که تقوا و دیگر زمینههای اخلاقی در هدایتها و ایمانهای ثانوی مؤثرند، اما کلماتی نیز در تفسیر برخی دیگر از آیات دارند که نشان میدهد ایشان نیز به زمینهساز بودن اخلاق برای ایمان نخستین اعتراف دارند.