چکیده:
مطالعه روانشناسی آثار ادبی، این امکان را به خواننده میدهد که از زاویهای جدید به بررسی و بازبینی اثر ادبی بپردازد. شاهنامه مهمترین و معتبرترین سند اسطورهای، حماسی، تاریخی ایرانی است. این مقاله سعی دارد با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی یکی از شخصیتهای این اثر بزرگ را از دیدگاه روانشناسی مورد ارزیابی قرار دهد. ضحاک یکی از پادشاهان بزرگ شاهنامه، فردی قدرتطلب، سنگدل و بیرحم بود که تحت تاثیر تکانههای «نهاد» به برآوردن خواستههای خود میاندیشد. «فراخود» یا وجدان در او رشد چندانی نیافته بود، به این دلیل توانایی پیروی از هنجارهای اجتماعی را نداشت. قوانین حاکم بر جامعه را در نظر نمیگرفت. به حقوق دیگران احترام نمیگذاشت. به دیگران آسیب میرساند و در ارتباط با جامعه سلطهطلب بود. زندگی او سراسر خشونت، ظلم، تجاوز، قتل و غارت بود. در مورد ایمنی افراد جامعه بیپروا و غیرمسئولانه رفتار میکرد. رفتار او حاکی از "تکانشوری"، "تحریکپذیری" و "پرخاشگری" بود. با استناد به کتاب معتبر "DSM-5" میتوان اثبات نمود او به اختلال روانی "شخصیّت ضّداجتماعی" دچار بود.
خلاصه ماشینی:
تحلیل اختلال شخصیت ضداجتماعی ضحاک زینب باقری ١، محمدعلی داودآبادی ٢، علی سرور یعقوبی چکیده مطالعۀ روان شناسی آثار ادبی، این امکان را به خواننده میدهد که از زاویه ای جدید به بررسی و بازبینی اثر ادبی بپردازد.
بیگمان شاهنامه مهم ترین و معتبرترین سند اسطوره ای، حماسی و تاریخی ماست (صفا، ١٣٩٠: ١٨٣) و این اثر ارزشمند با همۀ عظمت خود انعطاف خاصی دارد که میتوان آن را با روش های نوبنیاد نقد ادبی با استفاده از دیدگاه های تلفیقی و بینارشته ای از زاویه های جدید مورد نگرش و بررسی قرار داد و با استفاده از تعبیر و تفسیر نوین از معانی پنهان آن پرده برداشت و لذت خوانش متفاوت را در آن درک کرد.
بهار در کتاب "پژوهشی در اساطیر ایران " به طور مفصل پیشینۀ این نام را در متون اوستایی و پهلوی شرح میدهد و بیان میدارد که هرچند در متون اوستایی و متون پهلوی در مورد پادشاه بودن ضحاک اختلافاتی ثبت شده است ؛ اما در مورد نابود کردن مردمان و مخوف بودن این شخصیت نیمه اسطوره ای و نیمه تاریخی توافق وجود دارد (بهار، ١٣٧٦ :١٩٠-١٩١).
مقالۀ دیگری نیز با عنوان "نقد روان شناختی شخصیت ضحاک در شاهنامه " به قلم سپیده یزدان پناه نیز وجود دارد (یزدان - پناه ، ١٣٨٦: ١٦٧-١٨٥) که این مقاله اخیر از لحاظ موضوعی نزدیک ترین نوشته به مقالۀ حاضر است ؛ اما تفاوت بسیار اساسی با این متن دارد.
» (فردوسی، ١٣٦٦، ج ١: ٦١) نتیجه گیری در این مقاله از دیدگاه روان شناسی به بررسی رفتار ضحاک، یکی از پادشاهان اساطیری شاهنامه ، پرداخته شد.