چکیده:
نسبت میان هنر و اخلاق همواره از مهمترین و بنیادیترین مباحث نظری هنر بوده است. خیالینگاری یکی از سبکهای نقاشی عامیانۀ ایرانی است که قدمت (آثار اسلامی- شیعی) آن به دوران آلبویه میرسد و پیوندی مستقیم با دین و اعتقادات مردم ایران دارد. هریک از روایتهایی که در نقاشیهای خیالینگاری تصویر شده، منظور و هدفی داشته و درپی بیان مضمونی بوده است، که با مطالعاتی رویکردمحور میتوان به خوانش نظاممند این آثار پرداخت. در تحقیقاتی که تاکنون انجام پذیرفته، از منظر اخلاق قرآنی به چیستی این مضامین از منظر اخلاق قرآنی پرداخته نشده است. در این مقاله، برای تعریف اخلاق، مبانی انسانشناختی اخلاق و ارتباط آن با هنر از نظریات علامه طباطبایی بهرهمند گردیده، تا با بهرهگیری از روش توصیفی-تحلیلی و مبانی پارادایمی تفسیری-فلسفی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که خیالینگاریهای مذهبی بر اساس کدام مبانی اخلاقی شکل گرفتهاند؟ همچنین هدف دستیابی به اصول اخلاقی ذکر شده در این نقاشیها است. در همین راستا پس از بیان دستهای از مبانی نظری به بیان مفاهیم و مبانی انسانشناسی اخلاقی علامه طباطبایی به بررسی عوالم سهگانه و عوامل سعادت انسان و نمود آن در نمونههایی از خیالینگاریهای مذهبی پرداخته که در قالب جداولی ارائه شده است. بر اساس بررسیهای انجام شده میتوان نتیجه گرفت، با اقتباس از نگاه قرآنی علامه، یکی از بایستههای خیالینگاریهای مذهبی، بهنمایشدرآوردن آموزههای اخلاقی اسلامی و قرآن است و خالقان این آثار با آگاهی از آموزههای اخلاقی و مبانی اسلام به خلق این آثار پرداختهاند و این نقاشیها کاربردی رسانهای جهت آموزش این اصول اخلاقی در میان عوام جامعه داشته است.
The relation between art and ethics is one of the most important and fundamental theoretical debates of art from the past to the present. Khialinegari is one of the styles of Persian folk painting that dates back to the period of al Boyah (Shiite-Islamic works) and has a direct link with the religion and beliefs of Iranian people. Each of the narratives that have been painted in imagery paintings has pursued a goal and So far, these themes have not been studied in the Qur’anic ethics research. In this views on the definition of morality, the ethical foundations of anthropology and its relationship with art have been used and the internal and external factors of prosperity in religious imaginaries have been studied. In this regard, descriptive- analytical method has been used to explain these anthropological and ethical teachings. In the same vein, after expressing a set of theoretical foundations to express the concepts and foundations of the moral anthropology of Allameh Tabataba'i, the study of the worlds The Trilogy and the Factors of Human Well-Being and Its Implications in Examples of Religious Imagery in a Tables. So it can be deduced from the Qur'anic perspective Allameh, one of the essentials of religious imagination, is to showcase Islamic and Qur'anic moral teachings, and the creators of these works have created these works with awareness of the moral teachings and foundations of Islam, and these paintings are a media application for teaching these ethical principles. It has had a community among the populace.
خلاصه ماشینی:
در این مقاله، برای تعریف اخلاق، مبانی انسانشناختی اخلاق و ارتباط آن با هنر از نظریات علامه طباطبایی بهرهمند گردیده، تا با بهرهگیری از روش توصیفی-تحلیلی و مبانی پارادایمی تفسیری-فلسفی به این پرسش اصلی پاسخ دهد که خیالینگاریهای مذهبی بر اساس کدام مبانی اخلاقی شکل گرفتهاند؟ همچنین هدف دستیابی به اصول اخلاقی ذکر شده در این نقاشیها است.
بر اساس بررسیهای انجام شده میتوان نتیجه گرفت، با اقتباس از نگاه قرآنی علامه، یکی از بایستههای خیالینگاریهای مذهبی، بهنمایشدرآوردن آموزههای اخلاقی اسلامی و قرآن است و خالقان این آثار با آگاهی از آموزههای اخلاقی و مبانی اسلام به خلق این آثار پرداختهاند و این نقاشیها کاربردی رسانهای جهت آموزش این اصول اخلاقی در میان عوام جامعه داشته است.
دیدگاه قرآنی علامه طباطبایی براساس یک الگوی انسانشناختی خاص و در چارچوب آن سامان یافته است؛ دیدگاهی که ساختار وجودی انسان را چند بعدی دانسته و از اراده و اختیار آدمی، ایمان، فطرت توحیدی، آگاهی و اندیشه بشری و اعمال و رفتارهای ظاهری سخن میگوید و البته انسان را جانشین بیهمتای خدا (با پیوندی از دو ساحت جسمانی و روحانی) دانسته و او را با قوه خدادادی اختیار تا کمال انسانی پیش میبرد و تا امید دلسپردن به حبلالمتین الهی که از فضل الهی برخاسته و تنها منشأ شادمانی انسان است، رهنمون میشود (طباطبایی، 1375، ج7: ص115).
در پرده اول، عمل حر که توبه خالصانه در مقابل خداوند و امام حسین (است، بهمنزله یکی از فضایل اخلاقی نشان داده شده است و در تصویر سمت چپ، جایگاه حر پس از شهادت در جوار حضرت علی(بر سر حوض کوثر و در کنار درخت طوبی و مرغ سلم، در حال گرفتن آب کوثر از حضرت علی (ترسیم شده که نشان از ایمان خالص و جایگاه وی در آخرت دارد.