چکیده:
ارادۀ انسان از نظر ابنسینا مسبوق به تصور است. این تصور به همراه تصدیق ضمنی شوق را میآفریند و اراده به تبع شوق، محرک اعضاست. تصورات، حالات و تمایلات غالب نفس انسان که در موارد متعددی آگاهانه نبودهاند اراده را به مرحلة وجوب میرساند. مطالعه در خصوص اراده در علوم دیگری چون عصب شناسی و در پرتو مطالعات مغزی نیز، به نوعی دترمینیسم یا جبرگرایی هدایت شده است. اگرچه فرضیة توهم ارادة آزاد یه صورت دترمینیسم سخت که به دنبال آزمایش بنیامین لیبت نیز صورت گرفت مورد انتقادات زیادی واقع شده است اما این نگرش بهطور معتدل و نه افراطی در کنار تاملات فلسفی در این خصوص، وجود دترمینیسم معتدل یا به عبارت منطبق با فلسفه اسلامی، وجود ضرورتهای علی خارجی در تحقق اراده را دربر دارد. پیامدها و نتایج اخلاقی معتنابه این مسئله تبیین نوعی اختلاف منظر فاعلی به فعل اخلاقی، نقش اخلاق و ملکات در تحقق ارادههای مرتبط با افعال، نقش عوامل زیستی یا فیزیولوژیکی در اراده، عدم برداشتهای واحد و تاثیرپذیری یکسان از ضرورتهای اخلاقی و ضرورت توجه به نسبیت در اتصاف فاعل به خیّر و شرور از جمله این پیامدها هستند.
خلاصه ماشینی:
اگرچه فرضیۀ توهم ارادٔە آزاد یه صورت دترمینیسم سخت که به دنبال آزمایش بنیامین لیبت نیز صورت گرفت مورد انتقادات زیادی واقع شده است اما این نگرش به طور معتدل و نه افراطی در کنار تأملات فلسفی در این خصوص ، وجود دترمینیسم معتدل یا به عبارت منطبق با فلسفه اسلامی، وجود ضرورت های علی خارجی در تحقق اراده را دربر دارد.
آیا این عوامل به جبر علی منتهی شده و آزادی اراده را به گونه ای محدود میسازد که هویت آزادی اراده را به مخاطره اندازد؟ آزمایش های مربوط به سیستم عصبی انسان تا چه میزان با نگرش فلسفی ابن سینا هماهنگی دارد؟ تاکنون دربارٔە ارادٔە آزاد مقالات متعددی نگاشته شده است مانند بررسی ارادٔە آزاد در فلسفۀ اسلامی یا ارادٔە آزاد از منظر فیلسوف خاصی یا مقایسۀ نظریۀ متکلمان و اصولیین با آرای فلسفی در خصوص اراده ، اما بررسی نظر فیلسوفی خاص و تبین آن بر اساس عصب شناسی که به نوعی شیؤە گفتگوی میان رشته ای در مسائل مرتبط با علوم شناختی است بررسی نشده است .
بررسی نتیجۀ آزمایش لیبت در پرتو نگرش ابن سینا اشکال اصلی برآمده از آزمایش لیبت آن بود که مطابق با نتیجه آزمایش ، پیش از ارادٔە شخص ، مغز در خصوص مسئلۀ مورد اراده واکنش معینی نشان داده و انسان تحت تأثیر این واکنش مغزی اعلام اراده میکند، بنابراین ارادٔە آزاد تنها یک توهم است و تنها به نظر میرسد که تصمیمی ارادی و اختیاری اتخاذ شده است .