چکیده:
شیئی که مورد معامله قرار میگیرد دارای شرایطی است که از جمله آن شرایط، دارا بودن مالیت است. مالیت یک مفهوم عرفی است و البته نیاز به واکاوی دارد و خود دارای ارکانی است که قوام دهنده آن میباشد و در صورت فقدان، بیع باطل میشود. یکی از ارکان این است که منفعت شیء، مورد اعتنای عقلا باشد و به قدری کم نباشد که مورد خرید و فروش قرار نگیرد. نوشتار حاضر درصدد است نظر مرحوم شیخ انصاری درباره این رکن را واکاوی کند و منظور ایشان از مفاهیم خاصی مانند «مقصوده، نادره و معتد به» را مشخص کند. شاید در نگاه اولیه استفاده از برخی لغات توسط شیخ انصاری غلطانداز بوده و بین کلمات ایشان احساس تهافت و تعارض شود، ولی با بیان مراد شیخ از کلمات و تدقیق در عبارات مورد استفاده ایشان میتوان از این خطا جلوگیری کرد. افزون بر این در پایان مقاله دلایل شیخ برای اثبات نظر خود، نقل و تبیین شده است.
خلاصه ماشینی:
خرید و فروش اشیاء دارای منفعت نادره از منظر شیخ انصاری( محمد مظهری 1 ( چکیده شیئی که مورد معامله قرار میگیرد دارای شرایطی است که از جمله آن شرایط، دارا بودن مالیت است.
چنین بحثی درصدد پاسخ به این سؤال است که آیا شیئی که منفعت کمی دارد و عقلا به آن اعتنا و توجه نمیکنند میتواند مورد خریدوفروش قرار بگیرد؟ نتیجه پذیرش صحت چنین بیعی، صحت تمام اشیاء میشود، زیرا برای هر شیئی میتوان منفعت محللهای تصور کرد ولی آیا صرف منفعت داشتن برای صحت بیع کفایت میکند یا خیر؟ در واقع، فقط بیع اشیائی باطل میشود که مورد منع شارع قرار گفتهاند مانند بیع خمر و امثالهم.
البته برخی مانند مرحوم خویی مالیت را در بیع، شرط نمیدانند به علت اینکه ایشان قائل است که هم از جهت عرف و هم از جهت لغت در مفهوم بیع و صدق آن، عنوان مبادله مال در مقابل مال شرط نیست.
اشکال به مصادیق ایشان به مصادیقی که علما ذکر کردهاند اشکال میکند که بسیاری از این اشیاء، منفعت مقصوده دارند و أکل مال بالباطل رخ نمیدهد و فقط در صورتی میتوان حکم به بطلان بیع کرد که نادره بودن منفعت شیء احراز شود.
مرحوم شیخ انصاری برای فساد چنین بیعی دلایلی ذکر کرده که به شرح زیر است: أکل مال بالباطل همانطور که گفته شد قید مقصوده از ارکان مالیت است و چون مبیع، مال بهحساب نمیرود باعث بطلان بیع میشود.
6. واژه نادره در عبارات مرحوم شیخ انصاری اخص از معنای لغوی آن استعمال شده و به معنای منفعت کمی است که مورد اعتنای عقلا هم قرار نمیگیرد.