چکیده:
چکیده: ترسیم مسیر سلوک معنوی دغدغه بزرگ عارفان مسلمان بوده و بخش بزرگی از ادبیات عرفانی به آن اختصاص یافته است. اما آنچه مغفول مانده سهم بزرگ غزالی در این عرصه است. این نوشته تاملی است انتقادی در طرح غزالی در احیاءالعلوم. در تحلیل این طرح تلاش شده است تا کلمات خود غزالی در نوشتههایش مبنای توضیح باشد و هدف سلوک و هر یک از مراحل سیر تصویر شود. در نقد طرح غزالی تاکیدی خاص بر ارزیابی مستندات قرآنی و روایی غزالی بوده و تحلیلهای ارائه شده از واژهها و تعابیر قرآنی نیز نقد شده است. نتایج این تحقیق ترسیم دقیق مراحل سلوک در کتاب احیاء العلوم الدین غزالی است و بررسی نقادانه هدف سلوک و ساختار طرح او.
خلاصه ماشینی:
در تحلیل این طرح تلاش شده است تا کلمات خود غزالی در نوشته هایش مبنای توضیح باشد و هدف سلوک و هر یک از مراحل سیر تصویر شود.
مقایسۀ میان عناوین بحث منجیات با ترتیب نوشته ابوطالب مکی ٢ و مشاهدٔە تشابه زیاد میان این دو، و همچنین توجه به ارجاعات غزالی به کتاب قوت القلوب میتواند ما را به این نتیجه برساند که غزالی در مراحل سلوک تابع نظر ابوطالب بوده است ؛ زیرا طرح هر دو با توبه آغاز شده و درنهایت با محبت ، با همان نگاه صاحب قوت القلوب ، پایان مییابد و در این میان صبر، شکر، خوف ، رجا، زهد، توکل و درنهایت محبت 3 با ترتیبی همسان ذکر شده اند.
اما کدام محبت اوج سلوک است ؟ محبت خدا به بندٔە خویش یا محبت بنده به پروردگار خود؟ تأمل در زمینه های شکل گیری و روند رشد این دو محبت پاسخ این پرسش را روشن میکند.
اما این صبر نیز به دنبال خود مقام مجاهده ، تجرد برای ذکر خدا و تفکر مدام در او را خواهد آورد (غزالی، بیتا: ج ١٣: ٢٤).
سلوک بیپایان ارمغان بارش بیحد محبت حق را به دنبال دارد؛ غزالی در تذکری بجا، میان انتساب خدا به صفات و افعال و اتصاف مخلوقات به این دو فرق گذارده ، محبت حق به بندگان را همان سبب سازی او دانسته و تحلیل های نفسانی از محبت را از ساحت پروردگار نفی کرده است .