چکیده:
تشابه لفظی و تکرار داستانهای قرآن از جمله مواردی است که میتوان با تأمل بر نقش سیاق به تحلیل آن پرداخت. پژوهش پیشرو با بررسی کارکرد سیاق به تبیین علل تکرار داستان آفرینش در قرآن پرداختهاست. از اینرو با توجه به نقش محوری ابلیس در سورههای اعراف، حجر، اسراء و ص، قرائن پیوستۀ لفظی و غیرلفظی این آیات مورد توجه قرار گرفته است. یافتههای پژوهش، حاکی است که با وجود تکرار برخی عبارات در ظاهر این آیات، داستان در هر سوره در سیاقی متفاوت شکل گرفته؛ بهگونهای که چینش اعجازآمیز عباراتِ به ظاهر مکرر، در راستای آن قابل تحلیل است. در سورۀ اعراف محاورۀ خداوند و ابلیس از شدت و غضب بیشتری نسبت به مورد مشابه آن در سورههای دیگر برخوردار است. در سورۀ حجر سرپیچی ابلیس و در سورۀ ص تکبرورزی وی بروز بیشتری دارد و در سورۀ اسراء قرائن سیاق، از تحقیر آدم توسط ابلیس حکایت دارد.
Verbal Similarities (tashabuh) and repetition in the Qur’anic stories may be studied through the context (siyaq). The present research through the function of the context explains the reasons behind the repetition of the Qur’anic story of creation. For this purpose, verbal and nonverbal context of the verses referring to Iblis in Surahs 'A'raf, Hijr, 'Isra', and Sad are studied. Findings show that in spite of repetition of some statements, the context of the story in each Surah is different as such the order of apparently repeated statements are considered as miraculous. In Surah 'A'raf, the dialogue between Allah and Iblis is more fierceful than similar statements in other Surahs. In Surah Hijr, disobedience of Iblis and in Surah Sad, his arrogance is more emphasized. In Surah 'Isra', the context shows humiliation of Adam by Iblis.
خلاصه ماشینی:
در نوشتار حاضر با تأمل بر سياق آيات مربوط به محاورٔە خداوند با ابليس در سوره هاي اعراف ، حجر، اسراء و ص، قرائن پيوستة لفظي و غيرلفظي اين آيات بررسي شده است .
همچنين در برخي از کتب متشابه لفظي به نکات تفسيري آيات با تکيه بر نقش سياق پرداخته شده ، از جمله : «ملاک التأويل » نوشتۀ احمدبن ابراهيم الغرناطي ، «بلاغه الکلمه فيالتعبيرالقرآني» نوشتة فاضل سامرايي و «دلاله المتشابه اللفظي في السياقات القرآنيه » نوشتۀ فاطمه زهره برحمون .
بر اساس قرائن موجود ميتوان گفت : با وجود مشتمل بودن محاورٔە خداوند با ابليس در سياق غضب و سخط ، اين محاوره در سورٔە اعراف از شدت و غضب بيشتري نسبت به مورد مشابه آن در سوره هاي ديگر حکايت دارد.
اما نظر به اينکه در سورٔە «ص » نيز ابليس برتري خود نسبت به آدم (ع ) را با همان الفاظ سورٔە اعراف بيان کرده : «قال أنا خير منه خلقتني من نار و خلقته من طين » [ص : ٧٦]، و باز هم از جانب خداوند مورد خطاب قرار گرفته است ، نميتوان آنرا دليل موجهي در حذف ندا دانست .
قرائن سياق آيات ، حاکي از آن است که داستان محاورٔە خداوند با ابليس در سورٔە اعراف از سخط و غضب مضاعفي نسبت به سوره هاي ديگر برخوردار است .
تحقيق : محمد باسل عيونالسود، جلد ٥، ٦، بيروت ، دارالکتب العلميه ، منشورات محمدعلي بيضون .