چکیده:
هدف: تضمین و اقتباس در گسترۀ مطالعات سبکشناسی، از جمله راههای هنری کردن متن است که شناسایی کارکردهای راستین آنها، اهداف دیگری را نیز در ساختار و محتوای متن آشکار مینماید. جامعالتّواریخ نیز از جمله متنهای تاریخی است ک تضمین و اقتباس در آن بسامد چشمگیری دارد. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی و استفاده از مطالعات کتابخانهای و اسنادی انجام پذیرفته است، کوشیدهایم تا علاوه بر بحث دربارۀ اهداف هنری تضمین و اقتباس در متن جامعالتّواریخ، به تحلیل و ارزیابی اهداف دیگر آنها نیز بپردازیم. دستاوردهای این مقاله بر آن است که برخورد متنهای تاریخی با مقولۀ اقتباس میتواند در بردارندۀ این اهداف باشد: کارکرد نقل به مضمون، تکرار عین مطلب، تاثیر مادۀ تاریخ در نوع نثر، استفاده از رخدادهای تاریخی برای حالت داستانوارگی بخشیدن به متن. بررسی این اهداف نشان میدهد که جامعالتّواریخ در برابر مقولۀ اقتباس متنی خنثی است و در برخورد با مقولۀ تضمین، بنا به سنّت رایج، از پویایی شایستۀ پذیرشی برخوردار است.
Purpose: Allusion and imitation considered to be the means with which texts can be literarily and aesthetically characterized. Utilized appropriately in both the thematic and structural aspects of texts, they can also assume other discursive functions. Jami al-tawarikh is one of the texts in which imitation and allusion have been utilized in the aforementioned manner. In this research − which has been done through descriptive-analytical methodology and library and documentary studies − we analyze structural, thematic and discursive significances of imitation and allusion within a comprehensive historical framework. Findings: The findings suggest that embedding allusion and imitation in historical texts can result in the emergence of the following textual functions: materialization of allusive significances of quotations, textual repetition, introduction of a new set of raw materials for historical investigations, and the use of historical events in making texts more story-like. Conclusion: A review of these goals shows that while Jami al-tawarikh utilizes imitation quite passively, its utilization of allusion is dynamic, and based upon the prevalent literary and historiographic tradition of his time.
خلاصه ماشینی:
این سیر طـولانی کـه از نمونـه هـای آغازین آن در زبان فارسی، تاریخ بیهقی است و ذکر آیات و احادیث در متن وقایع تاریخی که بر قلم او جاری می شود همان صورت طبیعی نمونه هـای عربـی را دارد تـا روزگـار نثـر مصـنوع و متکلف فارسی که مؤلفانی نظیر وصاف الحضره و میرزا مهدی خان استرآبادی، آشکارا مادٔە تاریخ را بهانه و جولانگاهی برای هنرنمایی در عرصۀ نثر نویسی می کنند، گواه همـین تـأثیر شـگرف زبان و ادبیات عربی در عرصۀ نمایش سخن هنرمندانه است .
٣. یافته ها بررسی ها نشان داد که کارکردهای تضمین در متن جامع التواریخ مطابق همان سـنت رایـج ایـن آرایه در متن های پیش از آن است و علاوه بر برخی کارکردهای دستوری، مهم ترین نقش هـای هنری آن ها عبارت است از: - تمثیل - تزیین و تجمیل - توضیح و تبیین - تحذیر - استشهاد و استناد خنثی بودن این متن نیز در برابر مقولۀ اقتباس به این دلیل است که مقولۀ اقتباس در ایـن متن ، فاقد اهداف ذیل است : - کارکرد اقتباس در نقل به مضمون - کارکرد اقتباس در تکرار عین مطلب - کارکرد اقتباس در تأثیر مادٔە تاریخ در نوع نثر - کارکرد اقتباس در استفاده از رخدادهای تاریخی برای حالت داستان وارگی بخشیدن به متن .