چکیده:
شعر کوتاه فارسی همواره مورد توجه شاعران بوده است. آنان با دوبیتیها، رباعیات، قطعههای کوتاه و تکبیتهایشان این توجه را نشان دادهاند. پدید آمدن قالبهای متمایز اینگونه شعری نمیتواند بدون زمینه و پیشینه باشد. شعرهای بازمانده از ایران باستان، غالباً کوتاهاند. اولین شعرهای فارسی دری نیز به تبعیت از ادب شفاهی ایران باستان، عموماً کوتاهاند. در مقالة حاضر با روش توصیفی- تحلیلی کوشش شده است بر مبنای نگاه گونهشناختی، پیشینة همة قالبهای شعر کوتاه فارسی به تفکیک مورد واکاوی قرار گیرد. این نگاه از این باور نویسندگان برخاسته است که شعر کوتاه فارسی، سیر تکاملی جداگانه دارد و هرچند در دامن کلیّت شعر فارسی پدید آمده، امروزه با وجود قالبهای متعدد و پدید آمدن قالبهای تازه، یک ژانر مهم شعری است.
خلاصه ماشینی:
با وجود اينکه اوج بکارگيري تک بيت در سبک هندي است ، ضمن منـابع اولّيـه زبـان فارسي، بجز اشعاري که اصالتاً بر وزن عروضي نبوده اند، تک بيت هايي به چشـم ميخورنـد که نه تنها به نوعي زيربناي شعر کوتاه فارسي، بلکه اساساً زيربناي شعر فارسي را تشـکيل داده اند؛ مانند اين تک بيت از ابوحفص سغدي : آهوي کوهي در دشت چگونه دوذا /چو ندارد يار بييار چگونه روذا (شمس قـيس رازي، (201 :1363 حنظله بادغيسي از شاعران عهد طاهريان و در قرن سوم هجري ميزيسـته اسـت و در کتب تاريخ ادبيات از او به عنوان يکي از شاعران اوّليه نام برده شده است تعدادي تک بيت و قطعه دوبيتي از او به جا مانده است که بنظر ميرسد شعر زير تک بيتي مسـتقل اسـت از اين رو که به خودي خود معناي کاملي دارد: کي سپزگي کشيدمي ز رقيب /گر بدي يار، مهربان با من (مدبري، ١٣٧٠: ٤) اما برخلاف نمونه فوق تک بيت زير از ابوسليک گرگاني معاصر فيـروز مشـرقي بنظـر ميرسد بيتي باقيمانده از يک قصيده مدحي است : در جنب علوّ همتت چرخ / ماننده وشم پيش چرغ است (همان : ٦) شايد بر اين اساس نوشته اند: «رواج تک بيت از ديربـاز در بـين فارسـيزبانان وجـود داشته و قوت آن بيشتر در عصر صائب بوده است .