چکیده:
آب از دیرباز مهمترین عامل عمران و توسعه در جهان بوده است. توجه به وضعیت
خاص منابع آب و توزیع ناهمگون بارندگی, خشکسالیهای پی در پی» رعایت نشدن
اصول مربوط به نگهداری و حفاظت منابع آبء در طول تاریخ ذهن خلاق بشر را به خود
مشغول داشته. تا به شیوههای گوناگون در جستجوی کشف راه حلهای بدیع و خلاقانه
برای رفع این مسئله بوده باشد. در این خصوص آسیابهای آبی نقش و جایگاه رفیع و
حائز اهمیتی دارا میباشند. آسیابهای آبی به عنوان یکی از نمادهای تمدن ایرانی,
جلوهای از دانش بومی ایرانیان در راستای سازگاری با اقلیم خشک و کم آب ایران است.
با توجه به این که پدیده مذکورء امروزه به عنوان عنصری زنده و دارای کارکرد در این
فرهنگ حضور ندارد عمدتا از روش گذشتهنگر و تاریخی (اسنادی و مصاحبه از آسیابان)
برای بررسی آن در این مقاله استفاده شده است. نگارنده با حضوری مردمنگارانه در
محل, ضمن مشاهده و مستندسازی بقایای آسیابهای استانء به وسیله یادهاشت
برداری» عکس برداری و فیلمبرداریء از مصاحبههای مردمنگارانه و تاریخ شفاهی
عنوان یکی از معمولترین راهبردهای مورد استفاده در این جامعه بهره گرفته است. بر
اساس بررسیهای به عمل آمده؛ آسیابهای آبی از سامانههای پایدار طبیعی و سازگار با
محیط زیست میباشند به طوری که این میراث از گنجینههای علمی و فرهنگی ایرانیان
محسوب میشود. این مقاله, به بررسی ایعاد مختلف آسیابهای آبی (ذلایل شکلگیری:
انواع آسیابهاء فرهنگ و آداب و رسوم مرتبطه نقش تغذیهای گندمهای آرد شده و..) در
استان سمنان پرداخته است. بررسی پدیده آسیاب و فرهنگ منبعث در استان سمنان
بیانگر آن است که بیش از ٩۸ آسیاب در شهرها و روستاهای استان وجود داشته که در
زمان قاجار ساخته و اکثر آنها تنورهای بودهاند؛ غیر از یک آسیاب در تویه دروار دامغان!
که گندم و جو مشتریان را آسیاب میکند. کلیه آسیابها در گذر زمان از بین رفتهاند و
برخی از آنها نیز به همت اداره کل میراث فرهنگی استان سمنان» مرمت شدهاند.
آسیاب به عنوان یک منبع اقتصادی و موّئر در روابط اجتماعی افراد بوده است. زنان
اولین و تاثیرگذارترین نقش را در تغییر و تحول و شکلگیری آسیابها در طول تاریخ
داشتهاند. اولین دستاس تاریخی در تپه حصار دامغان کشف شده و این نشان از قدمت
تاریخی این کارافزار در فرهنگ مردم استان داردء آردهای آسیابهای آبی در تغذیه
مردم نقش اساسی داشته, همچنین میتوان به مراسم خاص از جمله آسیوچل در
شهمیرزاد اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
زنـان اولين و تأثيرگذارترين نقش را در تغيير و تحول و شکل گيري آسياب هـا در طـول تـاريخ داشته اند، اولين دستاس تاريخي در تپه حصار دامغان کشف شده و ايـن نشـان از قـدمت تاريخي اين کارافزار در فرهنگ مردم اسـتان دارد، آردهـاي آسـياب هـاي آبـي در تغذيـه مردم نقش اساسي داشته ، همچنين مـيتـوان بـه مراسـم خـاص از جملـه آسـيوچل در شهميرزاد اشاره کرد.
دلايل گوناگوني براي شکل گيري آسياب آبي بيان ميشود که از آن جمله مي توان بـه اين دلايل اشاره کرد: آسياب هايي کـه بـر روي قنـات سـاخته مـي شـده انـد آرد مصـرفي منطقـه را آمـاده مي کردند.
سپس آب را وارد کوره استوانه اي که با سنگ و ساروج سـاخته شـده (ايـن لوله بزرگ تنوره آسياب خوانده ميشود)، در ته تنـوره تـوربين چـوبي کـه محـور آن بـه سنگ آسياب محکم شده قرار ميدادنـد، آب از ارتفـاع ٨ متـري روي پـره هـاي تـوربين ريخته و آن را به گردش در ميآورد، توربين ته تنوره به دو شکل عمودي يا افقي ساخته ميشد که توربين افقي مزيت هاي زيادي داشت اما چون حرکت افقـي بـراي گـردش سنگ بايستي به حرکت عمودي تبديل شود؛ لذا لازم بـود کـه چـرخ دنـده هـاي چـوبي مارپيچ مخروط در اين سيستم به کار رود و درسـت ماننـد گـردش موتـور اتومبيـل کـه توسط (کرانويل پينيون ) نود درجه تغيير جهـت داده و چـرخ هـاي عقـب اتومبيـل را بـه گردش در ميآورد ساخته شود.