چکیده:
مجموعه تاریخی زیبایی چون نگین انگشتری در مرکز شهر بسطام واقع است و نماد
شهر بسطام محسوب میشود چنان که دو آرامگاه حافظ و سعدی در شیراز و آرامگاه
فردوسی در توس نمادهای شهرهای شیراز و مشهد هستند. این مجموعة زیبا و کم
نظیرء گنجینهای از فرهنگ و تمدن ایران زمین و تجلی فرهنگ و تاریخ ایران را در خود
جای داده است و مشتمل بر آرامگاه امامزاده محمد و آرامگاه بایزید بسطامی,ء مسجد
بایزید» ایوان و گنبد غازان خان و مسجد جامع و برج کاشانه و مدرسه شاهرخیه و..
است جلوه و درخشش خاصی به شهر بخشیده است که مورد توجّه خاص و عام است.
آرامگاه امامزاده محمد مرواریدی است که در بین صدفهای مجموعه تاریخی جای
گرفته است و معنوّیت خاصی به شهر داده است.
نویسنده در این مقاله کوشش کرده است با استناد به دو روش: کتابخانهای و
مطالعات میدانیء نقش بایزید بسطامی و خانواده او را در روند شکل گیری و بازپیرایی
این مجموعه بررسی و تحلیل کند
خلاصه ماشینی:
(ميرآقـايي ١٣٩٤: ٥٠-٧٢) شخصيت هايي که در اين دوره به ساخت بنا پرداخته اند عبارتند از: ١- بايزيد بسطامي ١-١ ساخت مسجد بايزيد بسطامي را مي توان ، باني اصلي اين مجموعه دانست زيرا در کتاب النـور- يکـي از قديم ترين منابع بسطام - کـه سـهلگي، نويسـندة آن را در حـدود سـال هـاي ٤٣٠ ق - ٤٥٠ق تأليف کرده ، در چگونگي تأسيس مسجد نوشته است : «مادرش او (بايزيد) را در محله اي به نام محلۀ موبدان بزاد و موبدان نياکـان او بودنـد.
مهندس قمري که سال ها پـيش در مجموعـه تـاريخي بسـطام بـه کـاوش و بررسـي پرداخته در اين مورد نوشته است «بر اساس کاوش ها و پژوهش هاي انجام شده در محـل و آثار محرابي که در سمت مشرق زير کـف مسـجد فعلـي وجـود دارد مسـجد نخسـتين بايزيد فضايي کوچک و داراي محراب بوده که بايزيد در آن نماز ميگزارده است .
مشخص نيست اين خانقاه ، چند سال بعد از درگذشت بايزيد سـاخته شـده ، و چـه شخصي آن را ساخته است ؟ نويسندة کتاب النـور نوشـته اسـت «مـن از شـيخ المشـايخ (ابوعبدالله داستاني) شنيدم که از مشايخ خـويش نقـل مـيکـرد کـه شـاگردان بايزيـد- رحمه الله - يک روز دربارة حرمت ، حرمت استاد و پير سخن ميگفتند و هر کـس در ايـن باره سخني ميگفت و ابوموسي بر ايشان ميگذشت و سرگرم کـار خانقـاه و زائـران بـود.