چکیده:
حکومت اسلامی، حکومتی است که ساختارها و نهادهای آن بر اساس آموزههای اسلام، تشکیل و اداره شود. در خصوص اداره نهادهای حکومت اسلامی، برخی با تکیه بر آیات و روایات امرکننده به مشورت، قائل به جواز یا حتی لزوم اداره شورایی برخی از این نهادها هستند. مقاله حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش اصلی است که آیا امکان اداره شورایی نهادهای حکومت اسلامی وجود دارد یا خیر. در همین راستا، پس از ذکر دو دسته ادله، یعنی ادله ممنوعیت اداره شورایی نهادهای مذکور و ادله لزوم مراجعه به مشورت در اداره امور، به این جمعبندی خواهد رسید که اولاً مشورت رئیس یا مدیر در تمامی امور، واجب نیست و آنچه از نظر اسلامی حرام محسوب میشود، ترک کامل مشورت و گرفتار شدن در دام استبداد بهرأی است و ثانیاً وجود مدیریت شورایی در نهادهای اجرایی، جایز نیست. نتیجه دیگر اینکه قلمروی مراجعه حاکم به مشورت، محدوده خاصی است و تمامی امور را در بر نمیگیرد. مشورت در نظام جمهوری اسلامی ایران که در قالب شوراهای مختلف نهادینه شده نیز در پایان، مورد مطالعه قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده که نهادهای مذکور را نمیتوان نوعی مدیریت شورایی قلمداد کرد.
An Islamic government is a government whose structures and institutions are formed and governed according to the teachings of Islam. About administrating the institutions of the Islamic government, some Islamic scholars, based on the verses and hadiths that command consultation, believe in the permission or even the necessity of the council management of some of these institutions. Utilizing a descriptive-analytical method, the present study seeks to answer this main question whether the council management of the institutions of the Islamic government is possible. In this regard, after mentioning two categories of arguments, namely a) the prohibition of the council management of the mentioned institutions, and b) the need to consult in the management; i.e. while administrating, the study concludes that first of all, consulting the chairman or manager in all matters is not obligatory; however, the thing that is considered haram from Islamic point of view is the complete abandonment of consultation and falling into the trap of tyranny and dictatorship. Secondly, the study concludes that council management in executive institutions is not wise. Thirdly, the scope of the governing body in asking for consultation is limited and certain, and does not cover all matters. Finally, consultation which is institutionalized in the form of various councils in the Government of the Islamic Republic of Iran has been studied, and it has been suggested that these institutions cannot be considered as a kind of council management.
خلاصه ماشینی:
در همین راستا، پس از ذکر دو دسته ادله، یعنی ادله ممنوعیت اداره شورایی نهادهای مذکور و ادله لزوم مراجعه به مشورت در اداره امور، به این جمعبندی خواهد رسید که اولاً مشورت رئیس یا مدیر در تمامی امور، واجب نیست و آنچه از نظر اسلامی حرام محسوب میشود، ترک کامل مشورت و گرفتار شدن در دام استبداد بهرأی است و ثانیاً وجود مدیریت شورایی در نهادهای اجرایی، جایز نیست.
مشورت در نظام جمهوری اسلامی ایران که در قالب شوراهای مختلف نهادینه شده نیز در پایان، مورد مطالعه قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده که نهادهای مذکور را نمیتوان نوعی مدیریت شورایی قلمداد کرد.
استناد به روایاتی که تاکنون در این نوشتار ذکر شده و در ظاهر به نظر میرسد که بسیاری از آنها در خصوص ممنوعیت وجود دو امام معصوم بهعنوان متصدی امر حکومت باشد، برای غیر ائمه معصومین (ع) را میتوان از دو جهت موجّه دانست: 1.
روایتی از امام علی (ع) نقل شده که ایشان پس از اعتراض طلحه و زبیر که معتقد بودند حضرت باید در انجام امور حکومت با آنان به مشورت بنشیند، سخنی با این مضمون فرموده است: «اگر موضوعی روی دهد که حکم آن در قرآن کریم و سنت بیان نشده باشد و نیازمند مشاوره باشد، در آن زمینه با شما مشورت میکنم» 1 (مجلسی، 1403ق: ج32، ص22).