چکیده:
این پژوهش به ارتباط اخلاق و اقتصاد در قرآن کریم می پردازد. ضرورت بررسی موضوع آن است که در عصر حاضر موضوع اقتصاد، مهم ترین دغدغه جوامع بشری است، حال آنکه نظام های اقتصادی عموما از عدالت در رفتارهای اقتصادی فاصله گرفته و به ورطه سودجویی افتاده اند؛ البته مشکلات اقتصادی موجود در جوامع اسلامی، ناشی از فقدان مدل مناسب اخلاق اقتصادی در اسلام نیست، بلکه ناشی از عدم اجرای کامل و دقیق آن است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه گزاره های قرآنی با روش تحلیل محتوا است و می کوشد با تحلیل داده های قرآنی با تمرکز بر کلیدواژه «اموال»، به تبیین چگونگی دستیابی به مناسب ترین مدل رعایت اخلاق در اقتصاد بپردازد. در این پژوهش مشخص گردید که قرآن کریم به هر دو بعد فردی و جمعی اخلاق در اقتصاد پرداخته و بیشترین مفاهیم، به ترتیب مربوط به راه های صرف مال، آثار حب مال و ارزش گذاری بر پایه ثروت است.
This study deals with the relationship between ethics and economics in the Holy Quran. The necessity of examining the issue is that in the present age, the issue of economics is the most important concern of human societies, while economic systems have generally distanced themselves from justice in economic behaviors and have fallen into the abyss of profit. Of course, the economic problems in Islamic societies are not due to the lack of a proper model of economic ethics in Islam, but due to its lack of complete and accurate implementation. The purpose of this study is to study Quranic propositions by content analysis method; it tries to explain how to achieve the most appropriate model of ethics in economics by analyzing Quranic data and focusing on the keyword "property". In this study, it was found that the Holy Quran deals with both individual and collective dimensions of ethics in economics and most of the concepts are related to the ways of spending wealth, the effects of love of wealth and valuation based on wealth, respectively.
خلاصه ماشینی:
(طباطبايي، 1417: 2 / 51) براي استخراج مفاهيم مرتبط با اخلاق اقتصادي در قرآن كريم، ابتدا آيات حاوي واژگان «مال» و «اموال» مشخصشده؛ سپس جهتگيري آيات، نقاط تمركز و نوع ارتباط اخلاقي آن، در قالب جداول تحليل محتوا بيان ميشود و در دو شكل تحليل كمّي و تحليل كيفي مورد بازخواني قرار ميگيرد.
(مكارم شيرازي، 1375: 4 / 82) ازهمينرو در آياتي كه به موضوع جهاد مالي ميپردازد، ميتوان موضوعات اخلاقي ـ اقتصادي بسياري را مشاهده نمود؛ براي مثال در اين آيات سخن از جهاد با جان نيز آمده و نه تنها در تمام آنها جهاد مالي بر جهاد با جان مقدم شده، بلكه راه رسيدن به رستگاري را جهاد در راه خدا بيان نموده است: «الَّذِينَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَأُولَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ» (توبه / 20) و يا در آيه «لَكِنِ الرَّسُولُ وَالَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ جَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ وَأُولَئِكَ لَهُمُ الْخَيْرَاتُ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (توبه / 88) راه رسيدن به رستگاري را تنها در سايه ايمان و جهاد دانسته و جهاد را مايه نزول خيرات و بركات الهي معرفي نموده است.
(مكارم شيرازي، 1375: 7 / 391؛ قرائتي، 1383: 5 / 53 ـ 56) بنابراين نحوه برخورد يا استفاده رهبران جامعه اعم از رهبران الهي و غير آن ـ به ويژه علماء ديني ـ با ثروت يا گروه ثروتمند، از موضوعات مورد اهتمام در آيات اخلاقي ـ اقتصادي قرآن كريم است.
در ميان آيات بررسي شده در پژوهش حاضر، دو آيه وجود دارد كه نشان ميدهد اسلام به طور صريح، در كنار موضوعات اخروي، امور دنيوي و بحث هزينهكرد ثروت را توأمان مورد توجه قرار داده است.