چکیده:
چرایی و چگونگی تداوم و گسترش اسلام با قرائت شیعی در بین ایرانیان در دوره عباسی و به طور خاص قرن سوم هجری، مساله پژوهش حاضر است. مساله مطرح شده در این پژوهش، بررسی زمینههای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی گسترش تشیع در ابتدای قرن سوم هجری است. آن طور که از اطلاعات منابع برداشت میشود یکی از علل رشد فزاینده گروش ایرانیان به اسلام و مخصوصا اسلام با قرائت شیعی در دوره عباسی؛ ولیعهدی امام رضا (ع) و حضور ایشان و دیگر مهاجران علوی در ایران است. سیاست مذهبی خلفای عباسی و بستر سیاسی فراهم شده به وسیله آنان، به لحاظ تهدیدها (دوره منصور، هارون، متوکل) و فرصتها (دوره مامون)، زمینه را در درجه اول برای هجرت امام رضا و علویان و در ادامه به منظور انجام فعالیتهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آنان آماده ساخت و زمینه ساز تحولات مهم فرهنگی در ایران گردید. مهاجران در بستر سیاسی موجود، با انجام فعالیتهای مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، زمینه ساز تداوم و گسترش تشیع در ایران گردیدند. شرایط سیاسی و اجتماعی موجود، بستر مناسب برای فعالیتهای فرهنگی مهاجران و در نتیجه، گسترش تشیع و رسوخ آن در بین "طبقه خاصه" و به ویژه "طبقه عامه" جامعه را فراهم ساخت. روش تحقیق، توصیفی –تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانهای و با استفاده از منابع متعدد اسلامی و شیعی است.
Why and how Islam continued and spread with Shiite reading among Iranians in the Abbasid period and especially in the third century AH, is the subject of the present study. The issue raised in this study is the study of political, social and cultural contexts of the spread of Shiism at the beginning of the third century AH. As can be deduced from the sources, one of the reasons for the growing growth of Iranians to Islam, and especially Islam with the Shiite reading in the Abbasid period; He is the crown prince of Imam Reza (AS) and his presence and that of other Alawite immigrants in Iran. The religious policy of the Abbasid caliphs and the political context provided by them, in terms of threats (Mansour, Harun, Mutawakel period) and opportunities (Mamun period), paved the way for the emigration of Imam Reza and the Alawites and then for political activities. , Their social and cultural preparation and preparation for important cultural developments in Iran. Immigrants in the existing political context, through various political, social and cultural activities, paved the way for the continuation and spread of Shiism in Iran. The existing political and social conditions provided a suitable platform for the cultural activities of the immigrants and, as a result, the spread of Shiism and its penetration among the "special class" and especially the "public class" of society. The research method is descriptive-analytical and the method of collecting information in this research is library and using various Islamic and Shiite sources.
خلاصه ماشینی:
سوال پژوهش حاضر آن اســت کــه سياســت در پيش گرفته شده به وسيله خلفاي عباسي چه تاثيري در شکل گيري مهاجرت علويــان داشــته و اين مهاجرتها چگونه بر گسترش تشيع در ايران مــوثر واقــع شــده اســت ؟ فرضــيه مطــرح در ايــن پژوهش آن است که سياست مذهبي خلفاي عباسي و بستر سياسي فراهم شده به وســيله آنــان ، به لحاظ تهديدها(دوره منصور، هارون ، متوکل ) و فرصت ها(دوره مــامون )، زمينــه را در درجــه اول براي هجرت امام رضا(ع ) و علويان و در ادامه ، بـراي انجــام فعاليــت هــاي سياســي، اجتمــاعي و فرهنگي آنان آماده ساخت و زمينه ساز تحولات مهم فرهنگي در ايران گرديد.
پرسش اصــلي اين پژوهش آن است که چــرا و چگونــه سياســت هــاي اتخــاذ شـده بــه وســيله خلفــاي عباســي، مهاجرت امام رضا(ع ) و ديگر علويان به ايران را رقم زد و در ادامه اين امــر چگونــه بــر گســترش تشيع در بين ايرانيان تاثير گذارد؟ سياست مذهبي خلفاي عباسي به ويژه منصور، هارون ، متوکل و مــامون زمينــه را در درجــه اول براي هجرت امام رضا(ع ) و علويان و در ادامه ، براي انجام فعاليت هاي سياســي، اجتمــاعي و فرهنگي آنان آماده ساخت و زمينه ساز تحولات مهم فرهنگي در ايران گرديــد.
از ايــن رو مي توان تلاش هاي امام رضا(ع ) و شاگردان و شيعيان ايشان و مهــاجران دوره حضــور ايشــان در ايران را به عنوان دوره اي مهم و تأثير گذار از گسترش تشيع در ايــران و بــه عنــوان حلقــه اي مفقوده در بررسي سير گسترش اسلام ، به ويژه با قرائت شيعي، در بين ايرانيان مطرح کــرد(نــک : دهقان پور، ١٣٩٦: ٣١٠-٣٣٠).