چکیده:
در تاریخ گذشته ایران، بخشهای زیادی از خاک کشور به واسطه جنگها و منازعات گوناگون از دست رفت، اما این واگذاریها همیشه با جنگ و خونریزی همراه نبود. یکی از آن بخشهای مهم بحرین بود که استان چهاردهم کشور در دوران پهلوی به شمار میآمد. این پژوهش با بهکارگیری «نظریه پیوستگی جیمز روزنا» به شناخت عوامل جدایی بحرین از ایران در دو سطح داخلی و نظام بینالملل میپردازد. پرسش اصلی تحقیق این است که عوامل داخلی و بینالمللی در جدایی بحرین از ایران چه بودهاند؟ فرضیه محوری مقاله نیز این است که جدایی بحرین از ایران منطبق بر دکترین دو ستونی نیکسون و موافقت شاه با هدف و انگیزه پذیرش نقش ژاندارمی منطقه خلیج فارس بوده است. لذا سعی شد بر اساس این نظریه عوامل دخیل در هر دو سطح مذکور به صورت مجزا بررسی شود. در این اثر، متغیرهای نظریه پیوستگی روزنا، بر اثر میزان اثرگذاری ردهبندی شدهاند. ابتدا متغیر نظام بینالملل و عوامل آن، سپس متغیر فرد، متغیر بوروکراتیک یا حکومتی، متغیر اجتماعی و در نهایت متغیر نقش، بر اساس تفکیک عوامل دخیل در قالب هر متغیر و میزان اثرگذاری، آمده است.
خلاصه ماشینی:
بدين ترتيب انگلستان با ايجاد فدراسيون امارات متحده عربي و دعوت بحرين به عضويت در آن باعث شد تا اين موضوع در بحبوحه خروج از منطقه و در فرصت اندک به سازمان ملل واگذار شود و ايران را ابتدا به يافتن راه حل و اقدام در اين باره وادارد و سپس به مذاکره وارد کرده و در نهايت پس از قبولاندن حکميت سازمان ملل در خصوص بحرين به شاه ، راهکار نظرخواهي را به جاي همه پرسي براي کسب نظر مردم بحرين به شاه تحميل کند.
اوضاع جهان در سال هاي پاياني دهه ١٩٦٠ ميلادي و درگيري شديد شرق و غرب و وضعيت نامناسب آمريکا در جنگ ويتنام و حساسيت بيش از حد شوروي نسبت به افزايش حضور آمريکا در حوالي مرزهاي جنوبي آن کشور باعث شد که سياست آمريکا به سمت استفاده بيشتر از عوامل منطقه گرايش پيدا کند و ترجيح دهد به جاي حضور مستقيم و گسترده نيروهاي نظامي ، از طريق تقويت ارتش هاي ايران و عربستان سعودي و برجسته کردن نقش آنان تحت اشراف و سلطه خويش به اصطلاح امنيت و ثبات را آن گونه که منابع غربي ها در گذشته حفظ مي کردند، تداوم بخشد (جعفري ولداني ، ١٣٧٦: ١٦٣-١٦٢).
با اين روش ها ايالات متحده توانست شاه را متقاعد کند که در صورت پذيرش نقش ژاندارمي بايد به رفع برخي اختلافات بپردازد و در عوض به عنوان نگهبان منطقه خليج فارس دست يابد؛ چيزي که در بلندپروازي هاي شاه ، سبب ناديده گرفتن حق مالکيت بحرين شد و در عوض جزاير سه گانه براي اجراي اين نقش به ايران واگذار شد.