چکیده:
امروزه یکی از مسائل اساسی جوامع غربی و جوامعی که متأثر از فرهنگ غربی هستند کاهش سرمایه اجتماعی است. اعتماد اجتماعی یکی از مؤلفه های اساسی سرمایه اجتماعی است. کاهش اعتماد اجتماعی بحران هویتی و فرهنگی را به دنبال داشته و این مسئله را در کانون توجه جامعه شناسان قرار داده است. جامعه اسلامی ما به میزانی که پای بند به آموزه های اسلامی است از این سرمایه برخوردار است. بدین روی هدف این مقال بررسی اعتماد اجتماعی در نظام اجتماعی اسلامی است. مقاله از روش توصیفی تحلیلی بهره جسته و موضوع را از ابعاد مختلف اعتقادی، اصول فقه، اخلاق اجتماعی و فقهی واکاوی نمودهاست. مفاهیمی چون "ایمان"، " مؤمن"، " متقی"، " برادر"، "ولایت مؤمنانه"،" کرامت انسانی"، " حق الله و حق الناس"، " مسلم"، " متشرع"، " متخلق"، " تعاون"، " تکافل"، " مواسات"، " قرض الحسنه"، " صدقه"، " وقف"، " عمل صالح"، " حسن خلق"، "تولی"، " حرمت "غیبت و تهمت و افتراء و اهانت" و دهها مفهوم دیگر حاوی معنای اعتماد اجتماعی است. در بحث اعتقادی به سنت های الهی و نقش توکل و اعتماد به وعدههای الهی اشاره شده و در بحث اصول فقه بحث خبر واحد و بنای عقلاء به عنوان دو موضوع اساسی در زیر مجموعه اعتماد اجتماعی بررسی شده و در بحث اخلاق اجتماعی برخی اصول اخلاقی و رویه های پیشوایان دینی در تأکید بر اعتماد مؤمنان نسبت به هم و ضرورت برقراری رابطه برادرانه اشاره شده و در بحث احکام فقهی نیز برخی عناصر زیرساختی، ساختی و عاملیتی مقوم اعتماد اجتماعی تشریح گردیدهاست. از جمله عناصر ساختی مطرح در این مقال عبارت است از: خاستگاه کتاب، سنت و عقل، ابتنای بر حکمتنظری و عملی، تفکیک حقالله و حقالناس و رابطه اخوت، بنوت، نبوت و امامت. نتیجه آنکه بسیاری از احکام اخلاقی، فقهی اسلام به صورت ساختاری یا عاملیتی، مستقیم یا غیر مستقیم به تقویت اعتماد اجتماعی منجر میشود و در عین حال فرد و جامعه را از اعتماد بیجا برحذر می دارد.
خلاصه ماشینی:
در بحـث اعتقادی به سنت های الهی و نقش توکل و اعتماد به وعده هـای الهـی اشـاره شـده و در بحـث اصول فقه بحث خبر واحد و بنای عقلاء به عنوان دو موضوع اساسـی در زیـر مجموعـه اعتمـاد اجتماعی بررسی شده و در بحث اخلاق اجتماعی برخی اصول اخلاقـی و رویـه هـای پیشـوایان دینی در تأکید بر اعتماد مؤمنان نسبت به هم و ضرورت برقراری رابطه برادرانه اشاره شـده و در بحث احکام فقهی نیز برخی عناصر زیرساختی، ساختی و عاملیتی مقوم اعتماد اجتمـاعی تشـریح گردیده است .
مفاهیمی چون " مؤمن "، " متقی"، " برادر"، "ولایت مؤمنانه "،" ملاحظه کرامت انسانی "، " حـق اّٰلله و حق الناس "، " مسلم "، " متشرع "، " متخلق "، " تعاون "، " تکافـل "، " مواسـات "، " قـرض الحسـنه "، " صدقه "، " وقف "، " عمل صالح "، " حسن خلق "، "تولی"، " حرمت "غیبت و تهمت و افتراء و اهانت " و دهها مفهوم دیگر حاوی امکان یا تشویق به اعتماد در برخی روابط و مناسبات اجتماعی است .
قرآن کریم جامعه را به دو گروه مؤمن و فاسق تقسیم می کند و در آیه ۶ سوره حجـرات از مؤمنان می خواهد که به خبر فاسقات اعتماد نکنند (حجرات :۶) این موضـوع بـاب ایـن بحـث را گشوده است که اصولا روابط و مناسبات در خصوص پذیرش اخبار دیگـران چگونـه بایـد باشـد.