چکیده:
مجالس النفائس تذکره ای به زبان ترکی است که پس از انتشار، پنج نوبت به زبان فارسی ترجمه شد و اکثریت قریب به اتفاق تذکره های پس از آن نیز کمابیش تحت تأثیر شیوه این اثر هستند تا آنجا که میتوان سنت تذکره نویسی در ایران را به دو دوره پیش و پس از مجالس النفائس تقسیم کرد. پرسش اصلی مقاله در همین نقطه شکل می گیرد: وجه تشخص و تمایز این تذکره در چیست؟ پاسخ را باید در ویژگیهای ساختاری تذکره سراغ جست. هم از این روی، پس از مروری کوتاه بر ابعاد شخصیتی نویسنده به تحلیل ساختاری تذکره پرداخته ایم و در ادامه نظم گفتمانی جهان بیرون و درون متن را واکاویده ایم تا نشان دهیم که این ساختار متفاوت بر چه مبانی گفتمانیای بنا نهاده شده است. بررسی شیوه ها و شگردهای رده بندی و طبقه بندی شاعران، شیوه معرفی چهره ها و مسأله نقد شعر و شاعران سه موضوع محوری دیگری است که ارکان روش شناختی مجالس النفائس را نشان می دهد. ساختار این تذکره به گونههای مختلف بر سنت تذکره نویسی فارسی قرن دهم تا چهاردهم تأثیر مستقیم یا غیر مستقیم دارد.
Majalis al-Nafais is a biography in Turkish that was translated into Persian five times after its publication. Most subsequen bioghrafies are influenced by its style. As far as possible, the tradition of writing biography in Iran can be divided into two periods before and after Majalis al-Nafais. The main question of the article is formed at this point: What is the distinguishing feature of this biography? The answer must be found in the structural features of the work. To find the answer, after a brief review of the author's personality dimensions, we analyze the effect structurally and then explore the discourse order of the world outside and inside the text To show what is the discourse basis of this different structure. Examining the methods and techniques of classifying poets, the method of introducing figures and the problem of criticizing poetry and poets are the other three central issues with the help of which we explain the methodological pillars of Majlis al-Nafais. The structure of this biography has a direct or indirect effect on the Persian biography tradition of the tenth to fourteenth centuries in different ways.
خلاصه ماشینی:
چهار مجلس اول تا سوم به همراه مجلس ششم ، که جمعاً شرح حال سیصد و چهل و یک شاعر را در برمیگیرد و صد و ده صفحه (حدود هفتاد درصد) مـتن را بـه خـود اختصاص داده در ترجمۀ احوال شخصیت هایی است که زمینۀ اصلی فعالیتشان شـاعری است یا به این صفت مشهورند؛ اما نویسنده در مجالس چهارم ، پنجم ، هفتم و هشتم بـه سراغ «فاضلان ، امیر زادگان و سلاطینی» میرود که گاهی از سر تفنن نظمی میسـرودند و احیاناً سر سوزن ذوقی داشتند؛ این بدان معناست که در خوشبینانه تـرین حالـت ، سـی درصد این ساختار به شخصیت هایی اختصـاص یافتـه اسـت کـه بـه معنـای مرسـوم و متعارف ، شاعر نیستند و فلسفۀ حضورشان در یک تذکرٔە ادبـی، نـه اقتضـائات و لـوازم ژانری بلکه نتیجۀ سلطۀ نظمی گفتمانی است کـه بـر جهـان بیـرون و درون مـتن سـایه انداخته بود؛ اما آنچه ساختار این اثر را متمایز میکند، حضور پراکنـده امـا قابـل توجـه طیفی از شاعران در تذکره است که در ساختارهای رسمی گذشته ، چه برون متنی و چـه درون متنی، چندان محلی از اعراب نداشتند و کسی آنهـا را بـه چیـزی نمـیگرفـت .
استفاده از زبان ترکی برای نوشتن تذکرٔە ادبی و تأسیس جامعۀ ادبی مسـتقل در جهان متن ، شامل از شاعران ترکیپرداز از اقدامات خلاقانۀ امیر علیشیر است در ایـن راستا؛ بدین ترتیب در مجالس النفائس برای نخستین بار با ساختاری روبـه رو مـیشـویم که بر خلاف سنت تذکره نویسی، صداهای حاشیه و اقلیت را به رسمیت میشناسد.