چکیده:
ضرورت و مشروعیت تاویل در منابع کلامی اسماعیلیه یکی از مسائل مهم و کاربردی در بحث تاویل است. تاویل باطنی مورد نظر اسماعیلیه اعم از آیات متشابه و محکم است. آنان برای هر لفظی معنای تاویلی قائل هستند. در کلام اسماعیلیه چه دلایلی بر ضرورت و مشروعیت تاویل مطرح است؟ سه دسته دلیل برای پاسخ به مسئله به دست آمد: دلیل قرآنی، عقلی و روایی. ضمن بررسی سه دلیل یاد شده سه قاعده کلی نیز برای اثبات ضرورت و مشروعیت تاویل به دست آمد: قاعده سازگاری عقل و وحی، قانون موازنه، قانون زوجیت. در این نوشتار به نقد و بررسی مهمترین ادله اسماعیلیه بر ضرورت و مشروعیت تاویل بویژه دیدگاه حمیدالدین کرمانی به عنوان یکی از دانشمندان شاخص در کلام اسماعیلیه پرداخته شده است. سرانجام هیچ کدام از ادله یاد شده توانایی اثبات تاویل عموم آیات قرآن توسط اسماعیلیه را نداشت. مقاله به روش توصیفی ـ تحلیلی به سامان رسیده است. کلید واژه: تاویل، اسماعیلیه، ضرورت تاویل، مشروعیت تاویل، کلام اسماعیلی.
خلاصه ماشینی:
در اين نوشتار که با روش توصيفي- تحليلي انجام گرفت ، مهم ترين ادله اسماعيليه بر ضرورت و مشروعيت تأويل به ويژه ديدگاه حميدالدين کرماني، به عنوان يکي از دانشمندان شاخص در کلام اسماعيليه نقد و بررسي شده است .
از نظر کرماني، در منابع ديني، تأويل معناي باطني تنزيل است و تقابل تأويل - تنزيل ، همان تقابل ظاهر- باطن است ؛ همچنين ـــــــــــ زوجيت شريعت - حقيقت ، عمل - علم ، و مثل - ممثول (قاضي نعمان ، ١٩٦٠م : ٢٧-٣٠ و ١٣٤).
«کل ما أظهر من الباطن علي ألسنة الأنبياء و الأئمة صار ظاهرا و ّ کان قبل ذلک باطنا» (قاضي نعمان ، بيتا، ١: ٥٥) همه اين معاني دال بر اين هستند که واژه تأويل به معناي آشکار کردن معناي اصلي نصوص شرعي است ، البته گرفتار شدن در دام تشبيه خداوند به موجودات ديگر و شريک قائل شدن به خداوند لازمه تأويل نکردن متشابهات است که در اين صورت تأويل عموم آيات را شامل نميشود، ولي با بررسي مجموع منابع کلامي اسماعيليه به اين نتيجه ميرسيم که مراد از تأويل باطني در منابع اسماعيليه شامل همه آيات قرآن است و حتي فراتر از آن احاديث پيامبر اکرم ص و ائمه مورد پذيرش خود را نيز نيازمند تأويل ميدانند.
خود اين اعمال براي تربيت انسان موضوعيت دارد نه تأويلات باطني وارد شده از سوي اسماعيليه (نمونه هاي تأويل باطني مناسک حج قاضي نعمان (تأويل الدعائم ): ٨٩ ٨٩نقد و بررسي ديدگاه ناصر القفاري درباره پيدايش ِ خطاي محض بچه نابالغ به عهده عاقله استوار است .