چکیده:
از مهمترین رخدادهای خلافت عباسیان تجزیه آن و ظهور حکومتهای مستقل و نیمه مستقل در سرزمینهای شرقی خلافت اسلامی پیش از سقوط این حکومت است . اگر چه زمینه ها و دلایل متعدد برای این رخداد تاریخی وجود دارد و برروی برخی از این موارد بین مورخان اشتراک نظری وجود ندارد، با این وجود مهمترین دلایلی که در این تحقیق به آنها اشاره گردیده عبارتند از : ساختار ترکیبی خلافت عباسی در هنگام پیدایش آن ، پیشینه قوی فرهنگی و تمدنی مناطق متصرفی بدست مسلمانان و تلاش برای بازگشت به آن ، اختلافات درونی خاندان عباسی ، تمرکز زدایی سیاسی خلافت عباسی ، کاهش اقتدار خلافت عباسی ، گریز از فروپاشی خلافت ، بحران انتقال پایتخت از بغداد به سامراء ، شرایط اقلیمی و جغرافیایی بعضی از مناطق و دور بودن از مرکز خلافت عباسی.
خلاصه ماشینی:
بعد از آنکه دولت عباسي روي کار آمد به دليل آنکه نتوانست يا از اول نخواست انتظارات گروههايي مثل علويان را برآورده سازد خيلي زود با قيامهاي مختلف مذهبي و ملي روبرو گرديد و بقاياي اين قيامها و اختلافات خود را در شکل تاسيس حکومتهاي مستقل و نيمه مستقل نشان داد نظير آنچه در مورد تشکيل حکومت ادريسيان اتفاق افتاد با توجه به اينکه يکي از مباحث مهم در کتاب »علل و عوامل تجزيه خلافت عباسي « اثر جناب آقاي دکتر خضري از صفحه ٦٥ تا ٨٨ به همين موضوع اختصاص يافته (و مقاله نيز در نشريه کيهان شماره ٦٩ در تاريخ آذر و ديماه ١٣٧٥ انتشار يافته است .
12 از اين جهت علويان شکي نداشتند که صاحبان اصلي دعوت آنها هستند و عباسيان در جهت اهداف و منافع آنها اقدام مي کنند و حتي شوراي علوي - عباسي پيش از پيروزي نهضت يکي از علويان بنام محمد بن عبدالله بن حسن معروف به نفس زکيه رابعنوان خليفه انتخاب کرده بود اما نتيجه نهايي،خلافت يکي از عباسيان بنام سفاح شد و علويان شورشهاي گسترده خود را آغاز کردند که منجر به شکل گيري قيام ها و حکومتهاي مستقل نظير قيام نفس زکيه و برادرش ابراهيم ، تشکيل نخستين دولت شيعي بنام ادريسيان در شمال آفريقا، قيام يحيي بن عبدالله بن حسن ،قيام حسين بن علي معروف به صاحب فخ ، و تشکيل دولت علويان در طبرستان و شمال ايران گرديد.