چکیده:
موضوعات مربوط به مطالعات ژئومورفولوژیکی از منظر ارزیابی در کلان شهر تهران که طی نیم قرن گذشته شرح و بسط یافته، متعدد است. تحلیل آسیب پذیری ناشی از زمین لغزش ها در تعامل با توسعه شهری در دامنه های کوهستانی، بخشی از این موضوعات به شمار می آید. یکی از راهکارهای مهم برای کاهش خسارت های ناشی از وقوع زمین لغزش (به جز پایدارسازی مناطق ناپایدار) دوری جستن از این مناطق است. در مقاله حاضر به منظور تعیین پهنه های مخاطره آمیز، نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش در حوضه های کوهستانی شهر با استفاده از مدل شاخص زمین لغزش (LIM) تهیه شد. به کمک بازدیدهای میدانی و استفاده از تجربه متخصصان، از 8 عامل سنگ شناسی، ارتفاع، شیب دامنه ها، جهت دامنه ها، میانگین بارش های سالانه، حداکثر بارش 24 ساعته (شدید)، فاصله از گسل ها، و فاصله از شبکه زهکشی، به عنوان عوامل موثر در وقوع زمین لغزش های منطقه استفاده شد. با انطباق نقشه نهایی به پهنه بندی خطر زمین لغزش حاصل از مدل فوق و نقشه مناطق شهری در حوضه های کوهستانی، مناطق شهرسازی شده به پهنه های با خطر کم و بسیار کم مجزا شد و این محدوده با حریم فعلی کلان شهر تهران مقایسه گردید. روش تحقیق بر پایه روش تحلیلی استوار است. ابزار اصلی پژوهش حاضر، سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. نتایج به دست آمده، نشان می دهد که برخی از محدوده های کوهستانی کلان شهر تهران مستعد حرکات لغزشی با خطر متوسط به بالا هستند. در زمان حاضر حدود 875 هکتار (معادل 3/17 درصد) از مناطق مسکونی محدوده های کوهستانی شهر در پهنه های با خطر متوسط به بالا توسعه یافته اند، که درنتیجه آن نیز خساراتی به برخی از واحدهای مسکونی وارد شده است. همچنین مقایسه خط حریم فعلی شهر تهران (به ویژه در قسمت های میانی آن) با مرز پهنه های کم خطر و پرخطر (خطر متوسط به بالا) نشان داد که این دو خط انطباق خوبی با یکدیگر ندارند.
The presence of glacial deposits is among the most important evidences of quaternary climatic changes. The Aalamkooh and Thakht-E-Solieman Glaciers are the samples of those glaciers in the Alborz Mountains. All Iranian and foreign researchers who have worked on the Alamkooh glaciers believe the glaciers of northern Alborz are parts of active ones in Iran. The objective of this research is investigation of the previous performed works about the dynamics of glaciers through strict and quantitative measuring of Glacier motions. For reaching to this objective we considered the sections on glacier tongues and marked them during a four-years period which their changes were measured per year. The results show that the Alamkooh glaciers due to global warming are gradually melting. However It seems that in glacier time their activates served much more than this time. At present, they move in deep direction of valley with the maximum rate of 2.30 m. in each year. The existence of glacier landform, ice cores by the end of glacier tongue, change of volume of surface moraine, the presence of rimaye fissure at the end of glacier cirques, and destruction of climber’s housing made on the glacier tongue are counted as the most evidences of moving and activities of the glaciers.
خلاصه ماشینی:
با انطبـاق نقـشة نهـايي بـه پهنه بندي خطر زمين لغزش حاصل از مدل فوق و نقشة مناطق شهري در حوضه هـاي کوهـستاني ، منـاطق شهرسازي شده به پهنه هاي با خطر کم و بسيار کم مجزا شد و اين محدوده با حـريم فعلـي کـلان شـهر تهران مقايسه گرديد.
مواد و روش ها در پژوهش حاضر، با هدف تحليل ژئومورفولـوژيکي توسـعة شـهري و آسـيب پـذيري ناشـي از حرکـات زمـين لغـزش در حوضه هاي کوهستاني کلان شهر تهران ، پهنه بندي زمين لغزش ها با استفاده از مدل شاخص زمـين لغـزش (LIM) انجـام شده است .
پس از بررسي در مورد ويژگي هاي طبيعي حوضه هاي مطالعاتي ، بازديدهاي ميداني ، مطالعة زمين لغزش هـاي رخ داده در آنها، تهية پايگاه داده هاي جغرافيايي ، و با توجه به اهداف تحقيق و استفاده از تجربـة متخصـصان سـرانجام ۸ عامل و متغير مستقل شامل عوامل سنگ شناسي ، ارتفاع ، شيب دامنه ها، جهت دامنـه هـا، ميـانگين بـارش هـاي سـالانه ، حداکثر بارش ۲۴ سـاعته (شـديد)، فاصـله از گـسل هـا و فاصـله از شـبکة زهکـشي بـه عنـوان عوامـل مـؤثر در وقـوع زمين لغزش هاي منطقه انتخاب و به شکل نقشه هاي عاملي در نرم افزار مورد استفاده (Arc GIS) ساخته شدند.
يافته هاي تحقيق براساس توسعة شهري و آسيب پذيري در مرحلة بعد و به منظور تحليل بين آسيب پذيري ناشي از زمين لغزش ها، طبقات توسعه يافتـة شـهري و سـطوح ارتفـاعي ، نقشة رستري مناطق مسکوني در حوضه هاي مورد مطالعه با نقشة نهايي پهنه بندي خطر زمين لغـزش و همچنـين نقـشة طبقات ارتفاعي هم پوشاني داده شد.