چکیده:
"ضرّ" از واژگان کلیدی و پربسامد در آیات قرآن کریم است که در تبیین حوزۀ معنایی رنج و سختی در جهانبینی قرآنی نقش مهمی دارد. این پژوهش با استفاده از روش معناشناسی، مفهوم ضرّ را از دیدگاه قرآن کریم تبیین کرده است؛ زیرا معناشناسی با نگاه تحلیلی و دقیق به متن، روشی سودمند برای دستیابی به معنای حقیقی کلمه است. با بررسی واژه ضرّ با رویکرد همزمانی مشخص شد ضرّ بر محور همنشینی فعلی با افعالی همچون مسّ و کشف و بر محور همنشینی اسمی با مفهوم باس، نفع، نعمت، رحمت و سرّاء و بر محور جانشینی با واژه شرّ، عذاب و رجز در یک حوزۀ معنایی قرار میگیرد؛ ازاینرو "ضرّ" زیانی دنیوی و در حوزۀ آسیبهای فردی و از سنن الهی است که وجود انسان را به کام خود میگیرد؛ همچون پردهای بر چهرۀ جان و تن انسان میافتد و چهرۀ سلامت، آسایش و آرامش را میپوشاند. این ضرر در حدی است که شخص از دیگران قطع امید میکند و تنها خدا را میخواند و وسیلهای برای متنبهشدن، امتحان، رشد و رسیدن به مقام والا است؛ بنابراین، "ضرّ" لزوما معنای منفی ندارد و ممکن است باوجود ظاهر ناخوشایند نتایج و آثار مثبت داشته باشد.
Darr" is a key and frequent word in the verses of the Holy Quran, which
plays an important role in illustating the semantic field of “suffering and
hardship” in the Quranic worldview. The present study investigates the
concept of “darr” from Quranic perspective using semantic methods since
semantics with an analytical and accurate perspective is a useful way to
achieve the true meaning of words. By examining the word " darr" with a
concurrent approach, It is found that the word " darr" in a verbal
paradigmatic axis with verbs "reach and descover" is in the same semantic
field and in a nominal paradigmatic axis is with the concept of "hardness "
and “benefit, blessing, mercy, and Happiness” and in a syntagmatic axis is
in the same semantic field with the words "evil and torment and shakiness”.
Hence, the word " darr" means “mundane loss” so it's an “individual harm”.
It is also a divine tradition that controls the existence of humans. It falls on
the human being like a veil and covers the face of health, comfort and,
tranquility. This kind of " darr" is so great that one despairs others and trusts
only in God. It is also a tool for “punishment, trial, growth” and “attaining a
high position”. Therefore, " darr" does not necessarily have a negative
connotation and may have positive results and effects, despite its unpleasant
appearance.
خلاصه ماشینی:
در آیات قرآن، همنشین فاعلی "مسّ" واژگانی چون بشر (آل عمران: 47)، شیطان (اعراف: 201)، ضرّ (یوسف: 88)، بأساء (بقره: 214)، حسنه (آل عمران: 120)، عذاب (انعام: 49)، شرّ (اسراء: 83)، خیر (معارج: 21)، نصب (فاطر: 35) است که گاه این مسّ با کل بدن (احزاب: 49)، دست یا قلب است؛ چنانکه در سوره واقعه میخوانیم: لَّا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُون (واقعه: 79)؛ بنابراین، دو نوع فاعل در مفهوم مسّ استعمال شده است؛ یکی فاعل مختار ذیشعور مثل انسان و شیطان و دیگری حالت عارضی مانند خوشی یا ناخوشی که مصادیق آن در آیات بیان شد.
بررسی آیاتی که "ضرّ" و مشتقاتش با "مسّ" همنشین شده است، نشان میدهد در بیشتر موارد، "ضرّ" فاعل فعل "مسّ" و مفعول آن انسان است و رویکردی استعاری به ضرّ وجود دارد و ضرّ به موجودی تشبیه شده است که انسان را در بر میگیرد (رک: اعراف: 95، یونس: 12، یوسف: 88، نحل: 53، اسراء: 67، انبیا: 83، زمر: 8، زمر: 49)؛ اما در آیه: وَ إِن يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلَا كَاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ وَ إِن يَمْسَسْكَ بخَيرْ فَهُوَ عَلىَ كلِ شىْءٍ قَدِير (انعام: 17) مسّ "ضرّ" و مسّ "خیر" هر دو به خداوند نسبت داده شدهاند FootNote No="6" Text="- علت آنکه فعل در ساختار "یمسسک" آمده و بهصورت مشدد یعنی"یمسّ" استعمال نشده آن است که بهوسیلۀ "باء" متعدی شده و دارای دو مفعول است و اگر تنها یک مفعول داشته باشد و بدون باء متعدی شود، فعل مشدّد میشود (ابنشهر آشوب، 1369، ج1، ص 84).