چکیده:
گورستانهای باستانی در کنار استقرارگاههای انسانی شکل میگرفتهاند، ولی پراکندگی گورها به جمعیت و مدت استقرار در این سکونت گاهها بستگی داشته است. یکی از دشواریهای پژوهشهای باستان شناختی در شناسایی گورستانها، تعیین عرصه و حریم در این محوطه هاست. به دلیل پراکندگی گورها در گورستانها، تراکم گورها بسیار متفاوت بوده و بنابراین تعیین عرصه و پیشنهاد حریم در این محوطهها همواره با احتیاط بسیار زیادی صورت میگیرد. در سالیان اخیر، با پیشرفت علم و کمک تخصصهای مختلف به باستان شناسی، تعیین عرصه و حدود محوطههای باستانی نیز با دقت بیشتری انجام میشود. یکی از روشهایی که در مکان یابی محوطهها و آثار باستانی و به تبع آن، تعیین عرصه و حدود محوطهها بسیار کارآمد و موثر است، بررسیهای آرکیوژیوفیزیک است؛ به خصوص در تعیین عرصه گورستانهای باستانی که تراکم و پراکندگی گورها بسیار متفاوت است و فقط با بررسی باستان شناختی و گمانه زنی، نمیتوان با اطمینان به تعیین عرصه و حدود در این محوطهها اقدام نمود. در این پژوهش سعی بر آن شده است که به پرسشهای مهمی در زمینه تعیین عرصه محوطههای باستانی به خصوص گورستانهای باستانی دست یافت؛ این که آیا روشهای معمول تعیین عرصه میتوانند به طور دقیق حدود گورستانهای باستانی را مشخص نمایند؟ روشهای ژیوفیزیکی چگونه میتوانند در آشکارسازی مکان گورهای باستانی، باستان شناسان را یاری نمایند تا بتوانند با اطمینان بیشتری به تعیین عرصه گورستانهای باستانی اقدام نمایند؟ تعیین عرصه گورستانهای باستانی که تا به امروز انجام شده، نشان داده است که در مواردی ممکن است که به دلیل مشخص نبودن مکان گورها، بعضی از قسمتهای گورستانهای باستانی در عرصه تعیین شده قرار نگیرد. روشهای ژیوفیزیکی به دلیل آن که قادر به مشخص نمودن تمامی پدیدارهای زیر سطحی و به طبع مشخص نمودن مکان گورهای باستانی هستند، به خوبی میتوانند روشی باشند که باستان شناسان را در مشخص نمودن عرصه گورستانهای باستانی کمک نموده و روش بسیار مناسبی جهت حفاظت از محوطههای باستانی باشند. بررسی آرکیوژیوفیزیک با روش مغناطیس سنجی در محوطه باستانی مهدی آباد اولیا1 در منظر فرهنگی بم، با هدف تعیین میزان پراکندگی گورهای باستانی و مشخص نمودن عرصه و حدود این گورستان باستانی در سال 1397 ه. ش. انجام گرفت. این بررسی باعث آشکار شدن حدود 800 گور باستانی گردید و نقشههای مغناطیسی به خوبی عرصه این گورستان باستانی را مشخص نمودند.
In premodern societies, cemeteries were formed next to human settlements. The distribution of graves in these cemeteries depended on the size of the population and the use of these settlements. One of the difficulties in modern archaeological research in identifying cemeteries is determining their core and buffer zones. Due to the dispersion of graves, the density of graves in cemeteries can sometimes vary considerably. Determining the core and buffer zone in these areas is therefore always done with great caution. With the advancement of science and various new methods in archaeological fieldwork, the core and buffer zones of archaeological sites can now be done more precisely. One of the more efficient and effective methods in identifying, and consequently, determining the core and buffer zone of sites, is the geophysical survey. A geophysical survey with the magnetic method in the archeological site of Mehdiabad-e Olia in the cultural landscape of Bam was carried out to determine the distribution of archaeological graves and determine the core zone of this ancient cemetery in 2018.