چکیده:
تواناییهای استخراجی (تجهیزی) دستهای از تواناییها هستند که بر اساس نگرش نظاممند برای نظامهای اجتماعی، سیاسی و نهضتها تعریف میشوند.
بر این اساس، نظام یا نهضتی کار آمد است که بتواند از امکانات و منابع مادی و غیرمادی موجود در جامعه برای تحقق آرمانهایش ـ با توجه به اولویتهای
مورد نظر ـ بهگونه مطلوب استفاده کند. چنین تواناییهایی، از نظر منطقی، در بخش ورودی نظام یا نقطه شکلگیری نهضت تا تحقق انقلاب و مراحل اولیه
استقرار قرار میگیرند؛ به گونهای که شیوه تحقق آنها تعیینکننده نوع نظام یا انقلاب از نظر دموکراتیک و غیردموکراتیک بودن است.
دغدغه اصلی این مقاله بررسی مقایسهای تواناییهای مورد اشاره برای نهضت مشروطیت و انقلاب اسلامی است. برای انجام این بررسی، چنین
تواناییهایی به شش مؤلفه، اصلی در قالب توانایی ایدئولوژیک، رهبری، بسیج کردن، نهادسازی (استقراری)، تشکیلاتی و هماهنگی (تداوم ارزشها) تجزیه
شده است و فرضیه اصلی، رسیدن به این مطلب است که «انقلاب اسلامی ایران در این زمینهها نسبت به نهضت مشروطیت موفقتر بوده است و در
نتیجه تواناییهای
استخراجی بالاتری دارد.» مطالعات تاریخی و جامعهشناختی نشان میدهد یکی از دلایل عدم موفقیت کافی برای نهضت مشروطیت، نداشتن
تواناییهای استخراجی کافی بود؛ اما انقلاب اسلامی از نقطه شکلگیری تا مرحله پیروزی با توجه به چنین تجربه تاریخی به درجه بالایی از تواناییهای
استخراجی رسید.»
خلاصه ماشینی:
"(2) مطالعات تاریخی و جامعه شناختی در زمینه مسایل ایران نشان میدهد که میزان بسیج سیاسی و اجتماعی (حضور گسترده عموم مردم) در انقلاب سال 1357 به دلیل وجود ایدئولوژی و رهبری اثربخش بسیار مشهودتر از نهضت مشروطیت است و کلیه طبقات ایران در عمل علاقمندی خود را برای پایان یافتن نظام سلطنتی و سلطه بیگانگان بر کشور بر اساس معیارها و موازین برگرفته شده از اصول متقن اسلام و مذهب تشیع نشان دادند.
توانایی استقراری (نهاد سازی) ناتوانی در ایجاد دولت مدرن، ضعف در از بین بردن نهادهای سنتی چون سلطنت، ناکار آمدی نخبگان سیاسی در ایجاد نظم مطلوب، قانون اساسی غیرجامع، ایجاد نکردن سریع ارگانها و نهادهای لازم حذف کامل نهادهای سنتی چون سلطنت، ایجاد نهادهای منحصر به فرد و جدید در قالب حکومت اسلامی، تأسیس سریع ارگانهای انقلابی توانایی تشکیلاتی احزاب سیاسی ناهماهنگ، کابینههای موقت و ناپایدار، استمرار روابط شخصی به جای قانون وجود برترین مفهوم برای ایجاد تشکیلات منسجم و کارآمد میان رهبران و عامه مردم به نام مساجد و نیز استفاده از شبکه ارتباطی قوی میان مبارزان در سراسر کشور توانایی هماهنگی فاصله میان وعدهها و عملکردها، انطباق نداشتن قانون اساسی با خواستههای مردم، مسامحه در ورود نگرشها و افراد ناهماهنگ با ارزشهای جامعه و خواسته نهضت و رخنه آنها در مجلس و ساختار قدرت لزوم انقلاب فرهنگی و تلاش برای انطباق انقلاب بر ارزشهای اساسی آن در کلیه سطوح، تأکید بر حفظ ارزشها در داخل بعد از پیروزی، مخالفت با ورود ارزشهای ناهماهنگ به درون جامعه به هر شکل ممکن."