چکیده:
میانجی گری به عنوان یک رویه حقوقی و سیاسی برای حل و فصل اختلافات بین المللی از تاریخ طولانی در فرهنگ های مختلف از جمله فرهنگ اسلامی برخوردار می باشد. در این چارچوب جمهوری اسلامی ایران بنا بر آموزه های دینی و همچنین مصالح دولت اسلامی در دو مناقشه مهم بین المللی اقدام به میانجیگری کرده است. الگوی میانجی گری جمهوری اسلامی ایران در دو مناقشه قره باغ و تاجیکستان ضمن رعایت اصول اولیه میانجی گری، از جمله اصل بی طرفی و اصل رضایت طرفین، متضمن رویکرد تازه ای به موضوع میانجی گری است که مبتنی بر میانجی گری جمعی می باشد.
در آسیای مرکزی و قفقاز با توجه به پیشینه تاریخی و اختلافات قومی بسیار پیچیده، توفیق در میانجی گری به شرایط و عوامل متعدد داخلی و همچنین بازیگران خارجی بستگی دارد. براین اساس جمهوری اسلامی ایران در دو مناقشه قره باغ و تاجیکستان با توجه به فراهم بودن زمینه میانجی گری، و آمادگی طرفین مناقشه، تلاش کرد با استفاده از پیشتوانه های فرهنگی و سوابق تاریخی مشترک با طرفیت مناقشه، از این ظرفیت ها جهت حل و فصل مناقشه بهره ببرد
خلاصه ماشینی:
در پاسخ به این سؤال که آیا میانجیگری مؤثر میباشد یا خیر، نیازمندیم که از اهداف میانجی نیز مطلع باشیم و به این دلیل است که دو معیار مهم و گسترده ارزیابی یعنی معیارهای ذهنی و عینی (واعظی، مبانی نظری میانجیگری در مناقشات بینالمللی، ١٣٨٤) برای دستیابی به نتایج حاصل از هرگونه میانجیگری بینالمللی پیشنهاد شدهاند (Ipsen, 1979: 476).
پس از به نتیجه نرسیدن فعالیتهای میانجیگرانه جمهوری اسلامیایران در مقاطع بعدی میانجیگریهای دیگری برای حل و فصل مناقشه قرهباغ صورت گرفت که در میان آنها میانجیگری گروه مینسک توفیقات بیشتری کسب کرد اما تلاش هیچ یک از میانجیها به دلیل شرایط حاکم بر طرفهای درگیر در مناقشه و نفوذ بازیگران خارجی به ویژه روسیه تاکنون به نتیجه نرسیده است.
از جمله این موانع میتوان به بیثباتی سیاسی در دولت تاجیکستان؛ وجود گروههای فشار مسلح در تاجیکستان و در افغانستان درکنار مرز تاجیکستان، قومیتگرایی، وجود جنگ و بحران در افغانستان، عدم شناخت نماینده دبیرکل سازمان ملل از اوضاع و شرایط منطقه و تاجیکستان، حمایت ازبکستان از ازبکهای مستقر در تاجیکستان، دخالت برخی از کشورها در راستای منافع خود، و عدم پای بندی طرفهای درگیر به توافقات قبلی خود اشاره کرد.
بر مبنای تحلیل محتوای متغیرهای دخیل و همچنین شرایط منطقهای و اهدافی که جمهوری اسلامیایران در منطقه دنبال میکرد و با عنایت به دوازده موردی که به عنوان دستاورد میانجیگری مطرح شد، میتوان نتیجه گرفت که میانجیگری جمهوری اسلامیایران در دو مناقشه قرهباغ و تاجیکستان ضمن ایجاد ثبات و تحکیم روابط ایران با کشورهای منطقه، به دلیل افزایش اعتبار و تقویت موقعیت ایران در سطح منطقهای، با موفقیت همراه بوده و تأمین کننده منافع ملی جمهوری اسلامی ایران میباشد.