چکیده:
این مقاله به بررسی هدف مولانا از بیان داستانهای حیوانات میپردازد و تأویلهای خاص او را در این داستان نشان میدهد.بیش از 05 حکایت در مثنوی با بهرهگیری از حیوانات شکل گرفته و مولوی تقریبا از 83 نوع حیوان برای تأویل افکار و اندیشههایش استفاده کرده است. این حیوانات شامل پرندگان،حیوانات وحشی،اهلی،دریایی و حشرات و...هستند.خر در 7 و باز،شیر،گاو و سگ هرکدام در 5 داستان بیشترین بسامد را دارند.درمیان 83 شخصیت حیوانی مذور،13/5 درصد پرندگان،93/5 درصد حیوانات وحشی و صحرایی،61 درصد حیوانات اهلی و خانگی،5 درصد حشرات و 8 درصد حیوانات دریایی وجود دارند.
از نمادگشایی این داستانها حدود 67 تأویل-که اغلب مربوط به خداوند،انسان کامل، انسان زمینی و اوصاف ذمیمه اوست-به دست میآید.عمدهء این تأویلها به مفاهیم ارزشمندی پایان میپذیرد؛مانند داستان روح انسان،مرگ و معاد و رستاخیز،داستان حضرت حق و اولیا و انبیا و مخالفان آنها،برترین حواس باطن بر حواس مادی و ظاهری،نگه داشتن خداوند بندگان شایسته خود را،آداب دعا کردن،مقایسه عارفان و ظاهربینان و دهها مفهوم ارجمند دیگر.مولانا در تأویلات خود از این داستانها مفاهیم عمیق عرفانی و معانی پیچیدهء حکمت بشری را طرح میکند.در بسیاری از مواقع این مفاهیم و تأویلات بر داستان غلبه پیدا میکند و مولانا پس از بیان آنها دوباره به داستان برمیگردد و بارها بیان میکند که این قصهها و تمثیلها نمیتواند آن مفاهیم عمیق را برتابد و خود از عجز تمثیل و داستان مطرحشده در بیان آن معانی اظهار شرمساری میکند.
در این پژوهش حیوانات و تأویلات مولوی از آنها دستهبندی شده،بسامد و تکرار آنها معلوم گردیده،سپس با ارائهء نمودار و جدولهایی،نتایج تحقیق عینی و ملموستر نشان داده شده است.
خلاصه ماشینی:
"2)حکایت نخجیران و شیر(مثنوی،د 1،ب 309)این حکایت بعد از بیت زیر آمده است:
3)حکایت زیافت تأویل مگس(مثنوی،د 1،ب 5801)که در توضیح این بیت آوردهشده است:
4)حکایت هدهد و سلیمان(همان،ب 5021)این حکایت مرتبط با بیت زیر است:
61)حکایت اعتماد کردن بر تملق و وفای خرس(همان،ب 2391)مولانا برای ذکر این حکایت، ابتدا بیت زیر را میآورد:
دوستی ابله بود رنج و ضلال این حکایت بشنو از بهر مثال(ب 1391)شخصیتها:مرد زورمند،اژدها،خرس،مرد دانا/تأویل:نادانی و سادهلوحی سبب گرفتاری
فرعون و عصای موسی این بیت آورده میشود: آنچه در فرعون بود اندر تو هست لیک اژدرهات محبوس چهست(همان،ب 179)شخصیتها:مارگیر،اژدها،مردم/تأویل:نفس اماره،مانند اژدهایی در درون هریک ازما
از نظرگاهست ای مغز وجود اختلاف مومن و گبر و جهود(همان،ب 8521)شخصیتها:هندیان،فیل،مردم/تأویل:فیل نماد حقیقت الهی است که افراد با درک ناقص
این حکایت در بیان نظر کسانی است که منکر انبیا بودند و مولوی به ضرورت بیت زیر آن
زمستان را(همان،ب 5882)ابیات زیر مقدمهای بر مفهوم این حکایت است:
)بیت زیر سبب سرودن این حکایت شده است:
و آن سوم آن عالمی کاندر جهان مبتلی گردد میان ابلهان(همان،ب 728)شخصیتها:صیاد،آهو،خران،گاوان/تأویل:آهو نماد عارفانی است که در آخور دنیا و
54)حکایت خر و روباه(همان،ب 1532)که به تناسب این بیت بیان شده است:
قطب شیر و صید کردن کار او باقیان این خلق باقی خوار او(همان،ب 9332)شخصیتها:گازر،خر،شیر،فیل،روباه/تأویل:تقابل توکل و کوشش و نقد تقلیدگران
(همان،ب 8352)نقطهء شروع این حکایت بیت زیر است:
25)حکایت تعلق موش با چغز(همان،ب 2362)که به ضرورت این دو بیت نقل شده است:
مولانا حدود 67 تأویل یا نماد از 83 حیوان مورد بحث،مطرح کرده است که این تأویلها و"