چکیده:
مدح، یکی از مهمترین اسالیب شعری شیعه در دوره عباسی است، زیرا آینه تمام نمای دیدگاه ها و احساسات پیروان این مذهب است که در ردیف مستندات تاریخی، استشهادات قرآنی و روایی قرار گرفته و وجه تمایز آن با دیگر مدایح شده است.
اما بدون ملاحظات سیاسی و مذهبی نمی توان مدایح شیعی را مورد ارزیابی همه جانبه قرار داد، زیرا برداشت های انحرافی عباسیان از مفاهیم و مصادیق مذهبی و سوء استفاده سیاسی از آن، بر این نوع از شعر شیعی از جهت محتوا و مضمون، سبک، عاطفه، خیال و اهداف، تاثیر گذاشت.
محور اصلی این اشعار، خاندان پیامبر (ص) و دفاع مستند از حقانیت شیعه است که در آن عطوفت به اهل بیت (ع) جایگزین گریه بر اطلال شده و از آنجا که گستره خیال نمی تواند درباره ممدوح، افاده غرض کند، وصف شاعر، بین حقیقت و مجاز، مردد است. در این مدایح، عاطفه حب و بغض، امتزاج و ظهوری توامان یافته و اهداف شاعران در طیفی گسترده و ژرف، لحاظ گردیده است.
این مقاله، حاوی تلاشی است تا با نگاهی نو به تحلیل عناصر ادبی، مفهوم، موضوع و اهداف مدایح شیعی در عصر عباسی بپردازد تا دریافتی جامع و عمیق از لطایف و دقایق آن را آشکار سازد.
خلاصه ماشینی:
»(صدر،195 و 194) و«سیّد حمیری»سوکند یاد میکند که هیچ صاحب منصبی را ستایش نکند،بلکه مدح خویش را وقف خاندان رسالت کرده و چشم امید به کرم ایشان دارد؛ الیت لا امدح ذانائل له سناء وله مفخر الا من الغرّ بنی هاشم انّ لهم عندی یدا تشکر (حمیری،65) سبک مدایح شیخی؛ حربههای سیاسی و مذهبی عبّاسیان،علاوه بر دگرگونی در موضوع و مضامین مدایح شیعی،موجب تحوّل در سبک از جهت نوآوری در قالب قصیده و نیز رویکرد به مستندات تاریخی و استشهاد از قرآن و حدیث شد؛ الف)نوآوری در قالب قصیده؛ از آنجا که محور اصلی مدایح در این دوره،پیرامون اهل بیت پیامبر(ص)شد، سرایندگان علوی در قصاید خود،از سبک متداول که با گریه بر اطلال و خرابههای باقی مانده از کاشانهء محبوب و تغزّل به او آغاز میشد عدول کرده و مدایح خود را با عشق و علاقه و عطوفت نسبت به امامان پاک نهاد،آغاز کردند.
و در آغاز چکامهای که در مدح اهل بیت(ع)سروده میگوید: ما انت منّی و لا ربعاک لی وطر الهمّ املک بی والشّوق و الفکر (دیک الجن،73 و 35) ب-استناد بر حقایق تاریخی و استشهاد از قرآن و حدیث؛ در پی جعل احادیث ساختگی و استدلالات کلامی عبّاسیان در سزاوار بودن خود در خلافت،شاعران علوی نیز در واکنش به این پدیده،با رویکرد به قرآن و حدیث و مستندات تاریخی،سعی در اثبات حقّانیّت باورهای مذهبی خویش داشتند.