چکیده:
سرزمین چین یکی از جایگاههای مهم و قابلتوجه نسخههای خطی فارسی در جهان است و کتاب ارشاد قلانسی نفسی ازجمله کتابهای ارزشمندی است که بیشترینهء دستنویسهای آن در چین موجود است.مؤلف که از طبقهء واعظان و مذکران عصر خود بوده،در مجالس وعظ به شیوهء ادبیات منبری،نمونههای بسیاری از اشعار کهن فارسی به استشهاد آورده است که از این لحاظ،کتاب ارشاد گنجینهای مغتنم از قدیمیترین اشعار و ادوار شکوفایی شعر فارسی است.در این مقاله نظر به اهمیت این شواهد به بحث دربارهء آنها و بررسی و تحقیق در باب نام گویندگانشان پرداختهایم.
خلاصه ماشینی:
زمان تا زمان مُرگ1میپایدم ندانم همی تا چه پیشآیدم مبادا جدایی مرا از خدای دگر2هرچه پیشآیدم شایدم [5-پ] این ابیات در کتاب،بیذکر نام گوینده باعنوان«چنانکه یکی از بزرگان چنین گفته است»ابیات یادشده و هیچیک از منابع شناخته شده نیامده است.
خوش باش تو گر3تلخ بود عیش سزاست از خشم جهان چهباک گو4از تو رضاست چون آبادست آنچه میان تو و ماست گر5عالم سَربَهسَر خرابست رواست [5-پ] قلانسی ابیات فوق را نیز بدون یادآوری نام سراینده به استشهاد آورده است.
اگر22تو بیاموزی ای23پورباب24 به اندازه برتر25شوی ز آفتاب و گر همچنین26دل بماندت کور بس افزونیای27نآوری بر ستور28 [ز دانش چهچاره بود ای پسر به دانش جدایی تو از گاو و خر]29 [22-پ] قلانسی پیشاز نقل ابیات فوق مینویسد:«خواجه پدرم-رحمة اللّه-بسیار مرا گفتی این دو بیت آفریننامه»؛آفریننامهء مذکور همان آفریننامهء ابو شکور بلخی است که ظاهرا در سال 333 هـ.
گ،ت:این بیت را ندارند ابیات فوق نیز بدوننام سراینده در ارشاد بهعنوان شاهد آمده است.
خوردن و فردا نهادن ابلهیست روزی تو را روز مایه باویست(/) [59-پ] این بیت بیذکر نام سراینده تنها در نسخهء ترکیه نقل شده است.
قلانسی ابیات عربی را از قول عمویش خواجه امام احمد بن محمّد القانسی نقل میکند«البتّه نام وی تنها در نسخهء ترکیه ذکر شده است.
نام وی در ارشاد که اقوال بسیاری از او در کتاب نقل شده به صورت خواجه خطیب امام ابو القاسم کرابیسی نیز آمده است.