چکیده:
قصهء جادویی یا قصهء پریان،داستانی است که در جهانی غیرواقعی رخ میدهد ولی این وقایع غیرواقعی برای قهرمان قصه کاملا واقعی و معمولی به شمار میروند.و لا دیمبر پراپ،محقق روس،در نظامی ابداعی به بررسی ریختشناسانهء قصههای پریان روسی پرداخت.بنابر تعریف وی، ریختشناسی،یعنی توصیف قصههای بر پایهء اجزای سازندهء آنها و همبستگی و ارتباط این سازهها با یکدیگر و یا کل قصه.در این مقاله قصههای جادویی ایرانی و شیوهء پراپ بررسی شد با این تفاوت که شمار اجزای سازندهء قصهها کاهش یافت و در هر کارکرد،مصادیق جدیدی یافت که در قصههای روسی وجود ندارد.از اطلاعات و یافتههای این تحقیق میتوان در بررسیهای ادبی،مردمشناسی،جامعهشناسی،روانشناسی،و شناخت اعتقادات قوم ایرانی استفاده نمود.
خلاصه ماشینی:
یافتههای نو در ریختشناسی افسانههای جادویی ایرانی دکتر علی محمّد حقشناس استاد دانشکدهء ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و پگاه خدیش (از ص 27 تا 39) چکیده: قصّهء جادویی یا قصّهء پریان،داستانی است که در جهانی غیرواقعی رخ میدهد ولی این وقایع غیرواقعی برای قهرمان قصّه کاملا واقعی و معمولی به شمار میروند.
این فهرست که بعدها با نام فهرست آرنه-تامپسون شهرت یافت تمام قصّهها را ذیل چهار طبقه بررسی و برای هر یک تیپ یا شمارهای درنظر گرفته است که عبارتند از: 1-قصّههای حیوانات(ذیل شمارههای 299-1) 2-قصّههایی بهمعنای اخص،شامل:قصّههای جادویی(749-300) قصّههای مذهبی(849-750) قصّههای عاشقانه(999-850) قصّههای دیو ابله(1199-1000) 3-قصّههای شوخی(1999-1200) 4-قصّههای زنجیرهای(2399-2000)(لازم به یادآوری است که اولریش مارزلف،در کتاب طبقهنبدی قصّههای ایرانی،تیپ قصّههای ایرانی را براساس فهرست آرنه تامپسون استخراج و معین نموده است.
67 ) پراپ با تجزیه و تحلیل کارکردها به چهار اصل کلّی دربارهء این قصّهها دست یافت: 1-کارکرد،سازههای بنیادی و عناصر ثابت و لا یتغیّر قصّهاند،جدا از اینکه چهکسی و چگونه آنها را انجام میدهد؛2-تعداد کارکردها در قصّههای پریان محدود است؛ 3-توالی این عناصر و کارکردها همیشه یکسان است؛4-همهء قصّههای پریان از جنبهء ریخت و ساختار،متعلّق به یک تیپ هستند.
ازسوی دیگر در قصّه یا کارکرد مبارزه-پیروزی میآید یا تعقیب-گریز و هیچگاه ترکیب این دو کارکرد جفتی را باهم در یک قصّهء واحد نمیبینم،باتوجه به این اشارات پراپ و نیز با درنظر گرفتن نتایج و تحلیلهای انجام شده،منقیتر است که برای دستیابی به نظامی قاعدهمند،تنها کارکردهای مشترک را که در تمام قصّهها تکرار میشوند موردتوجّه قرار دهیم.
نزدیک به دو سوم قصّههای ایرانی نیز به همین صورت پایان میپذیرند با این تفاوت که معمولا قهرمان با بیش از یک زن(گاه تا 4 زن)ازدواج میکند که بهنظر میرسد خاصّ قصّههای ایراین یا اسلامی است.