چکیده:
یکی از موضوعات محوری در قرآن انسان است که در مقایسه با سایر موجودات،از استعدادها و امتیازهایی برخوردار است.این وجوه ممتاز به ساحت معنوی و بعد غیر جسمی او معطوف است. پیشفرض بنیادین در تحلیل شاخصهای رشد انسانی و معنوی الگوی رفتاری اسوههای قرآنی است.پیامبران به مثابه انسانهای رشدیافته شاخصهایی چون خردورزی،ایمان،شرح صدر، اخلاص و اعتدال را واجد بودهاند.این فضایل والای انسانی در حکم مقدماتیاند که انسانها را در نیل به هدف غاییشان که مرتبه قرب و عبودیت است،یاری میبخشد.این مقاله با توجه به چنین وجوه ممتاز و با لحاظ ابعاد فطری انسان شاخصهای رشد معنوی او را بررسی کرده است.این فضائل دست یافتنی و در عین حال ذو مراتب است.
خلاصه ماشینی:
"از آنجا که پس از خدا انسان، محوریترین موضوع قرآنی است،در بحث رشد انسانی و تبیین معیارهای آن،بیش از همه باید شاخصهای انسان کامل و الگوهایی چون پیامبر(ص)مورد توجه قرار گیرند.
نوع ارتباط فطریات انسان با مزایای او به گونهای که در قرآن گزارش آن آمده است،از نوع ارتباط قوه و فعل است؛یعنی:شکوفایی و به فعلیت رسیدن این قابلیتهاست که آدمی را به غایت خویش یعنی رشد و توسعه میرساند.
بررسی دقیق آیاتی که در آنها به موضوع انسان پرداخته،ما را به این نتیجه رهنمون میکند که انسان در قرآن برای نیل به کمال خویش که قرب یا عبودیت است،دارای استعدادهایی است؛مانند:مقام خلیفة اللهی، کرامت و امانتداری.
میتوان چنین استنباط کرد که نیل به معرفت الهی که به نحوی در آیه «الله الذی خلق سبع سموات و من الارض مثلهن یتنزل الامر بینهن لتعلموا ان الله علی کل شی قدیر» (الطلاق،21)بازتاب یافته و ملاقات خدا در آیه کریمه «یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه» (الانشقاق،6)که معرفتی حضوری و شهودی و وجدانی است،در فرهنگ قرآنی،«قرب»نامیده میشود.
در قرآن چنانکه پیش از این آمده خداوند خردمندان را همپای مؤمنان درجه میدهد و بر نقش توأمان علم و ایمان در رشد آدمی تأکید میکند: «یرفع الله الذین آمنوا منکم و الذین اوتوا العلم درجات» (المجادلة، 11).
شاخص صبر هرجا قرآن به پیامبر(ص)فرمان صبر و مدارا میدهد،به نوعی تأکید بر ضرورت شرح صدر در اصل دعوت الهی اوست؛مانند این آیات: «و اصبر علی ما یقولون و اهجرهم هجرا جمیلا و ذرنی و المکذبین اولی النعمة» (المزمل،01-11)."