چکیده:
عملیات سدسازی و استقرار و بهرهبرداری از چنین سازههای آبی در حوضه قرنقوچای تغییرات عمدهای را در فعالیت فرآیندهای ژئومورفولوژیکی پدید آورده است. در واقع اقدامات عمرانی یکسویه در این حوضه و حوضههای مشابه در کوهستانهای نیمه خشک تمامی عناصر، بخصوص کارکرد فرایندهای ژئومورفیک این نواحی را در قالب یک سیستم تحت تاثیر قرار داده و آمایش و مدیریت این نواحی بدون توجه به ویژگیهای طبیعی و نحوه کارکرد سیستم ها، تعادل آنها را برهم زده و ادامه چنین روندی، چالش های جدیتری را نیز در آینده به همراه خواهد داشت. در چند دههی گذشته، احداث سدها در بخشهای مختلف حوضه قرنقو، بویژه احداث سد سهند که با هدف اولیه استفادهی بهینه از آب های سطحی و بهبود اقتصاد محلی صورت گرفته، توجه به اکوسیستم بسترجریان رودخانه قرنقو، دشتهای سیلابی آن و در واقع کلیه اجزاء مربوط به این رودخانه را در مرحله دوم اهمیت قرار داده است. در این مقاله سعی شده پیامدهای ناشی از انجام عملیات سدسازی و اثرات آمایش یکسونگر در یکی ازحوضههای رودخانهای کشور، واقع در یک محدوده نیمه خشک مورد بررسی قرارگیرد. نتایج این بررسیها نشان میدهد که عدم توجه به کارکرد سیستمهای زهکشی و ویژگیهای زمین شناسی، ژئومورفولوژی و غیره درحوضه مذکور باعث بروز آشفتگیهای جدی درسطوح دامنه ها، تغییرات در بستر جریان رودخانه و در نهایت افزایش شدت فرسایش در بخش های مختلف حوضه شده است.
خلاصه ماشینی:
"مشخصات سد سهند نوع سد خاکی با هسته ناتروای میانی تراز تاج سد وبستر رودخانه 1607و1562 متر از سطح دریا طول وعرض تاج سد 450 و10متر حجم مصالح بدنه 1/3 میلیون متر مکعب ارتفاع سد از پی وبستر رودخانه 59 و45 متر حجم کل مخزن سد 165 میلیون متر مکعب حجم مفید مخزن 135 میلیون متر مکعب طول دریاچه 10 کیلومتر سطح دریاچه 10 کیلومتر مربع نوع سر ریز آزاد با آستانه اوجی شکل ظرفیت سرریز 1510مترمکعب برثانیه اهمیت توجه به اثرات احداث سد سهند در تغییر روند فرایندهای فرسایشی یکی از عمده ترین عامل افزایش رسوب رودخانهها، بروز حرکات تودهای و فرسایش خندقی به اشکال مختلف در دامنه های مشرف به درهها است.
اگر به محل احداث سد سهند در محدوده حوضه قرنقوچای و بر روی رودخانه قرنقو توجه شود، مشخص می شود که سد مذکور دقیقا در محلی بسته شده که در بالادست آن فعالیتهای فرسایش آبراههای وخندقی (شکل3) در شدیدترین حالت ممکن در حال انجام میباشد (شکل 3)، به همین دلیل رسوب دهی حوضه در بالادست آن، زیاد است (شکل 3) بنابراین باید به فکر راه حلهای آبخیزداری در این بخشها بود.
ورود خاکسترهای آتشفشانی به درهها و آبهای جاری در بخش های بالادست سد سهند (حوضه قرنقوچای) برای ساخت سد سهند از یک سو، مقدار بسیار زیادی از مواد دانه ریز از بخشهای مجاور به این محدوده انتقال یافته و از سوی دیگرجادههای خاکی موجود در روی دامنههای پرشیب، به طور مکرر مورد استفاده قرار گرفته و یا جاده های جدیدی برای سهولت اجرای عمل ساخت سد، در دامنههای مجاور کشیده شده که در اثر آن عملکرد فرسایشی دامنههای مجاور به شدت تغییر یافته است."